Zuid-Soedan slaagt er niet in seksueel geweld uit conflict te houden

Het nieuwe Amnesty-rapport, ‘If you don’t cooperate, I’ll gun you down’ illustreert hoe conflictgerelateerd seksueel geweld voortduurt en hoe wapens ook worden gebruikt om seksueel geweld mogelijk te maken.

Het actieplan dat de regering begin vorig jaar aannam om het seksueel geweld te beëindigen, moet volgens Amnesty nog volledig worden uitgevoerd.

In 2018 werd er voor het eerst een wapenembargo opgelegd. Op 28 mei 2021 werd dat door de VN-Veiligheidsraad hernieuwd maar op 31 mei van dit jaar loopt het embargo af en vermits er nog steeds mensenrechtenschendingen op grote schaal gebeuren in Zuid-Soedan, dringt de organisatie er bij de Veiligheidsraad op aan om het embargo nog eens te verlengen.

Verkracht door regeringssoldaten én oppositie

“Amnesty International documenteerde de afgelopen jaren meer dan een dozijn gevallen van conflictgerelateerd seksueel geweld, bijvoorbeeld vrouwen die onder schot werden verkracht. De VN-veiligheidsraad moet daarom zijn wapenembargo op het grondgebied van Zuid-Soedan verlengen”, zegt Deprose Muchena van Amnesty International. “Ons nieuwe rapport benadrukt de dringende noodzaak van grondig, onafhankelijk en onpartijdig onderzoek naar deze misdrijven. De daders van het seksueel geweld moeten worden berecht”, zegt Muchena. “Er moet een einde komen aan de wijdverbreide straffeloosheid voor deze misdrijven.”

Slachtoffers getuigen bij Amnesty-medewerkers dat ze zijn verkracht door mensen met een erg variërend profiel. Het gaat onder meer om regeringssoldaten, een lid van de Nationale Veiligheidsdienst (NSS), leden van de Sudan People’s Liberation Movement-in-Opposition (SPLM-IO, de belangrijkste gewapende oppositiegroep), leden van het Front voor Nationale Redding (NAS, een niet-statelijke gewapende groepering die weigerde het vredesakkoord van 2018 te ondertekenen), gewapende mannen, ‘rebellen’, en ook ongewapende mannen onder wie tienerjongens.

Drie slachtoffers vertelden dat ze na hun ontvoering gedwongen werden om dwangarbeid te verrichten of als seksslavinnen te dienen. Sommige van de vrouwen zijn ook zwanger geraakt na hun verkrachting.

Er zijn minstens negen slachtoffers die in het rapport getuigen dat de daders hen onder schot verkrachtten en dreigden om hen of hun familieleden te doden als ze niet gehoorzaamden.

Straffeloosheid

Conflictgerelateerd seksueel geweld wordt slechts weinig gemeld, vooral als het gaat om mannelijke slachtoffers. Jacqueline (niet haar echte naam) vertelde dat ze eind 2018 zag hoe gewapende mannen haar mannelijke buurman verkrachtten. Volgens Jacqueline heeft de man zich later opgehangen.

Ondanks de honderden zaken die in de afgelopen tien jaar zijn gedocumenteerd door de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties, is de straffeloosheid wijdverbreid. De vervolging van verdachten van conflictgerelateerd seksueel geweld komt slechts zelden voor. 

Sinds januari 2020 zijn slechts een handvol zaken voor de rechter gebracht in militaire of civiele rechtbanken, en tot op heden zijn er geen daders beschuldigd van oorlogsmisdrijven of foltering. Zuid-Soedan heeft misdrijven onder internationaal recht ook niet opgenomen in zijn wetten.

Onafhankelijke rechtbank

Amnesty International is tegen berechting door militaire rechtbanken om schendingen tegen burgers aan te pakken. Deze zijn niet onafhankelijk, onder meer omdat de president het vetorecht heeft over vonnissen die door de krijgsraad zijn uitgesproken.

Naast de oproep aan de VN om het wapenembargo voor Zuid-Soedan te verlengen, herinnert de organisatie de Zuid-Soedanese autoriteiten er ook aan dat ze zich in de vredesovereenkomsten van 2015 en 2018 hebben verbonden om de Hybride Rechtbank voor Zuid-Soedan op te richten, die oorlogsmisdrijven en grove mensenrechtenschendingen kan behandelden.

Amnesty roept de regering ook op om alle functionarissen die redelijkerwijs worden verdacht van het bevelen, plegen of faciliteren van schendingen van het internationaal humanitair recht, met inbegrip van seksueel geweld, te schorsen totdat een onafhankelijk en onpartijdig onderzoek is uitgevoerd.