“Opmars chronische stress heeft ook gevolgen voor de planeet”

Stress ontstaat als je chronisch getriggerd wordt door zaken als de onzekere toestand in de wereld, de klimaatverandering, te veel druk of persoonlijke problemen die niet opgelost geraken. Stress kan dan ontstekingsreacties in het lichaam veroorzaken en die beïnvloeden onze gezondheid, maar kunnen uiteindelijk ook een impact hebben op de 'gezondheid' van de wereld, stelt het nieuwe onderzoek.

Daarin wordt uitgelegd hoe stress ons denken en gedrag bepaalt op individueel vlak maar dit ook kan opschalen naar hele populaties om uiteindelijk te leiden tot sociaal dysfunctioneren en de degradatie van het leefmilieu.

De onderzoekers noemen het een paradigmashift voor onze visie op ontsteking: het is niet langer een biologisch proces dat louter beperkt is tot individuen, maar een drijvende kracht die stressoren die individuen beïnvloeden met elkaar verbindt, en gevolgen kan hebben op planetaire schaal.  

Aantasting van ons denken en doen

Een eerste belangrijke aanname van de onderzoekers is een verband tussen chronische ontstekingen en cognitieve achteruitgang omdat ontstekingen schade kunnen toebrengen aan de hersenen en ons denken en gedrag kunnen verstoren.

Een tweede uitgangspunt is dat chronische ontstekingen van het individu zich naar de hele populatie kunnen verspreiden. “Hoewel een ontsteking niet per se besmettelijk is, kan die zich wel verspreiden in de zin dat meer en meer mensen met stress te maken krijgen”, zegt hoofdonderzoeker Yoram Vodovotz, hoogleraar aan de Amerikaanse Universiteit van Pittsburgh.

De auteurs denken met name aan de impact van sociale media en andere digitale ontwikkelingen die stress bij grote delen van de bevolking aanwakkeren.

“We denken dat stress, ontstekingen en daaruit volgend een verminderd cognitief vermogen bij mensen, zich verspreiden naar hele gemeenschappen en bevolkingen”, legt de onderzoeker uit. “Dat kan een effect hebben op het gedrag, de besluitvorming van complete samenlevingen en ons vermogen om complexe problemen aan te pakken. Uiteindelijk kan het leiden tot een vicieuze cirkel van sociale achteruitgang.”

Stortvloed van verontrustende informatie

“Mensen worden gebombardeerd met verontrustende informatie, of dat nu het nieuws is, negatief onlinecommentaar of een gevoel van minderwaardigheid door het zien van anderen op de sociale media”, zegt Vodovotz. “We denken dat deze nieuwe dimensie van communicatie, waaraan bovendien nauwelijks te ontsnappen valt, stress verergert en dus ook chronische ontstekingen en cognitieve problemen bij samenlevingen wereldwijd doet toenemen.

“Door de stress gaat ons beoordelingsvermogen achteruit, wat bijvoorbeeld de chaotische en ondoordachte reacties kan verklaren van grote delen van de wereldbevolking op stressvolle gebeurtenissen, zoals de coronapandemie en klimaatverandering”, legt Vodovotz uit.

“Het onvermogen om adequaat op zulke stressoren te reageren kan het gevoel dat er gevaar dreigt aanwakkeren en zo nog meer stress, ontstekingen en cognitieve achteruitgang veroorzaken. We zien dan een soort feedbackloop.”

Stabiliserende factoren

Dat de meeste samenlevingen, ondanks de chronische stress, toch goed stand houden, danken we aan stabiliserende factoren zoals het vertrouwen in de wet, de wetenschap en instituten zoals de Verenigde Naties, al worden ook daar steeds meer vragen bij gesteld.

“Maatschappelijke normen en instellingen worden steeds meer in twijfel getrokken, soms terecht als overblijfselen van een vervlogen tijd”, zegt coauteur Paul Verschure van de Radboud Universiteit. “De uitdaging van vandaag is hoe we een nieuw tijdperk van instabiliteit kunnen afwenden als gevolg van wereldwijde stress door de huidige geopolitiek, conflict en ecologische ineenstorting, versterkt door existentiële angst, cognitieve overbelasting en op hol geslagen desinformatie.”

Om hun ideeën te testen ontwikkelden de onderzoekers een wiskundig model om stress te verminderen en veerkracht op te bouwen, zowel op individueel als op maatschappelijk vlak.

Dergelijke interventies zijn crucialer zijn dan ooit, zeggen ze, want stress neemt wereldwijd toe, net als de bezorgdheid over uitdagingen zoals het klimaat, verlies van biodiversiteit en oorlog.

Ze stellen leefstijlveranderingen voor zoals gezonde voeding en lichaamsbeweging, net als minder blootstelling aan stressvolle onlinecontent. Op het niveau van de bredere samenleving stellen de auteurs voor om kalmerende openbare ruimten te maken en mensen te informeren over de wetten, normen en instituties die onze samenleving stabiel en leefbaar houden.