Oosten Congo op rand van humanitaire catastrofe

Zware gevechten tussen de Congolese strijdkrachten (FARDC) en de rebellengroep M23 hebben sinds twee weken minstens 65.000 mensen op de vlucht gejaagd in de provincie Noord-Kivu. Sinds januari zijn al meer dan dertig mensen gedood en honderdduizenden zijn dakloos.

Op 9 februari liet het Belgische Ministerie van Buitenlandse Zaken al weten “zeer bezorgd” te zijn over het geweld in Noord-Kivu. “Dit geweld draagt bij tot de al zeer moeilijke situatie voor de burgerbevolking in het oosten van het land, als gevolg van de misdaden van talrijke gewapende groepen”, leest de verklaring. 

Eerder deze week werd op vraag van Frankrijk de VN-Veiligheidsraad bijeengeroepen voor spoedoverleg over de escalatie van het conflict. De leden van de Veiligheidsraad bespraken onder meer de steun die - volgens verschillende waarnemers- rebellengroep M23 krijgt vanuit buurland Rwanda.

De Amerikaanse VN-ambassadeur riep Rwanda en Congo op om het niet tot een echte oorlog te laten komen en vroeg aan de internationale gemeenschap om meer maatregelen te nemen om de spanningen niet verder te laten toenemen.

Kritieke grondstoffen

Die opgelopen spanningen zijn niet enkel voelbaar in Oost-Congo zelf, maar domineerden ook de Algemene Vergadering van regeringsleiders van de Afrikaanse Unie. Op zaterdag 17 februari ontstond er een felle discussie tussen Congolees president Felix Tshisekedi en Rwandese tegenhanger Paul Kagame over de aanhoudende onveiligheid in Oost-Congo. Het overleg tussen de twee moest leiden tot een akkoord, maar escaleerde al snel tot een scheldpartij.

Enkele dagen later tekende de Europese Unie een intentieverklaring “voor een betere samenwerking inzake de handel van kritieke grondstoffen” met Rwanda. “Dat terwijl vele Congolezen de Rwandese overheid net beschuldigen van het roven van hun natuurlijke rijkdommen”, stelt Noord-Zuidkoepel 11.11.11.

“Een beslissing van de EU die nefaste gevolgen heeft voor de al zeer moeizaam lopende vredesgesprekken en olie op het vuur kan vormen”, reageert Eva Demaré van 11.11.11. In juli van vorig haalde de EU zelf nog scherp uit naar de betrokkenheid van Rwanda in het conflict in Oost-Congo.

De organisatie noemt de ondertekening een “diplomatieke blunder van formaat” die ook intern stof heeft doen opwaaien. De EU-vertegenwoordiging in Kinshasa en een aantal lidstaten, waaronder België, probeerden tevergeefs de ondertekening nog tegen te houden.

Milities

Het Oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) is al maanden in de greep van aanhoudend geweld. In de provincies Ituri, Noord-Kivu en Zuid-Kivu zijn meer dan honderd milities actief. Schijnbaar willekeurige aanvallen op burgers worden onder meer gevoed door de jacht op de minerale rijkdommen in het gebied.

De golf van geweld eist een hoge tol van de burgerbevolking. Oost-Congo telt ruim 5,5 miljoen mensen die op de vlucht zijn, waarvan alleen al in Noord-Kivu 2,5 miljoen. Verder dreigt volgens gegevens van de VN de voedselcrisis voor 25 miljoen mensen - op een totale bevolking van 113 miljoen. Meer dan een miljoen kinderen is momenteel acuut ondervoed.

Volgens 11.11.11 wordt de snelheid van het M23-offensief mede toegeschreven aan recente versterkingen en modern oorlogsmaterieel uit Rwanda. De organisatie roept op tot ingrijpende maatregelen: een luchtbrug, evacuaties en dringende actie van de VN-veiligheidsraad. 

Levens gaan verloren

Volgens VN-kinderfonds Unicef en het Wereldvoedselprogramma (WFP) zijn enkele cruciale routes over land afgesneden. Dat belemmert de levering van voedsel en ander noodzakelijk materiaal en heeft onder meer geleid tot tekorten en prijspieken op de lokale markten van de regionale hoofdstad Goma, een miljoenenstad. “We worden geconfronteerd met een humanitaire ramp van ongeziene omvang”, zegt Peter Musoko, DRC-landendirecteur voor het WFP. “Vergis u niet: als we nu niets doen, gaan er levens verloren.”

Ook Oxfam waarschuwt dat honderdduizenden momenteel zonder schoon water zitten en mensen gedwongen worden om 0,40 dollar te betalen om gebruik te maken van de toiletten of douches van de gastgemeenschappen, een bedrag dat velen zich eenvoudigweg niet kunnen veroorloven omdat ze alles hebben verloren door het conflict.

De situatie is volgens Oxfam vooral nijpend voor vrouwen die tot 25 kilometer moeten afleggen om water te halen, wat hen blootstelt aan gewapende groepen.

Dertig jaar aan misdaad

“De behoeften zijn veel groter dan de middelen”, zegt Justine Gomis Tossou, Oxfam-landendirecteur in de DRC. “Mensen slapen in open lucht of zitten opeengepakt in schuurtjes, ziekenhuizen of scholen. Anderen hebben hun eigen geïmproviseerde kampen gebouwd en zitten zonder water, voedsel of hulp met een hoog risico op het uitbreken van ziektes en voedselonzekerheid. Vrouwen zijn zeer kwetsbaar en worden blootgesteld aan seksueel misbruik.”

“De catastrofale gevolgen voor de mensenrechten van het gewapende conflict in de DRC duren al veel te lang”, stelt Amnesty International.

Amnesty roept op om de geschiedenis van meer dan dertig jaar van misdaden in de DRC niet te vergeten en de aanstichters ervan ter verantwoording te roepen.

De huidige onrusten in Noord-Kivu startten met hervatte aanvallen van M23 in november 2021. De groep beweert te strijden voor de uitvoering van eerdere politieke akkoorden met de Congolese regering, die onder meer voorzagen in de veilige terugkeer van Congolese Tutsi-vluchtelingen.

Steden ingenomen

De groep heeft sindsdien verschillende steden in Noord-Kivu ingenomen. Na een staakt-het-vuren en enkele maanden van relatieve rust zijn de gevechten in januari weer opgelaaid. Het Congolese leger vecht samen met tientallen lokale milities, Europese huurlingen en andere legers, terwijl de M23, onder andere volgens VN-rapporten, de steun van Rwanda blijft genieten.

De Congolese autoriteiten hebben een samenwerking met de gewapende groepering FDLR (Democratische Strijdkrachten voor de Bevrijding van Rwanda) aangekondigd inzake het aanhoudende conflict in het oosten van Congo.

“Het is essentieel dat de samenwerking met gewapende groepen op het terrein stopt en dat haatboodschappen en oproepen tot geweld eindigen”, zegt het Belgische Ministerie van Buitenlandse Zaken daarover. “Maar het is ook door de hervorming van de veiligheidssector dat de oplossing moet worden gevonden. Wij zullen de DRC bij dit werk blijven steunen.”