Kernmachten buiten beeld tijdens nucleaire top in Den Haag

Meer dan vijftig wereldleiders komen op 24 en 25 maart naar Nederland om tijdens de Nuclear Security Summit (NSS) te praten over nucleaire veiligheid. Sceptici en activisten vinden dat niet alleen het bezitten van gevaarlijk materiaal door niet-overheden aan de orde moet komen, maar ook preventie van gebruik van kernwapens door de landen die ze al bezitten.

Het probleem met de kerntop is volgens Alyn Ware van de International Association of Lawyers Against Nuclear Arms (IALANA), dat hij gaat over mensen die geen kernwapens hebben. "Het grotere plaatje blijft buiten beeld: de huidige en echte dreiging van de voorraden kernwapens en materialen van kernmachten en de risico's van proliferatie naar andere staten", zegt hij.

Alle kernmachten – de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, China, Rusland, India, Pakistan en Israël – nemen deel aan de top. Noord-Korea, dat officieel geen kernmacht is, behoort niet tot de 58 landen die naar de internationale conferentie komen. Den Haag verwacht ongeveer 5000 afgevaardigden en 3000 journalisten. Volgens de Nederlandse regering is het "de grootste top ooit" in Nederland gehouden.

De angst dat kernwapens "in verkeerde handen vallen" raakt volgens Ware niet de kern van de zaak. "Als het om kernwapens gaat, zijn er geen goede handen."

Ontwapeningsplicht

Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag (ICJ) beschouwt de dreiging met of het gebruik van kernwapens al lange tijd als illegaal, ongeacht wie ze bezit of gebruikt. Het ICJ erkent ook de plicht te werken aan ontwapening. "Het is ironisch dat deze top in Den Haag wordt gehouden, en tegelijkertijd geen aandacht te besteden aan de besluiten van de hoogste rechtbank in de wereld in dezelfde stad", zegt Ware, die ook lid is van de World Future Council.

De top in Den Haag is de derde in een reeks. De eerste internationale bijeenkomst werd gehouden in Washington DC in 2010, de tweede in Seoul (Zuid-Korea) in 2012. De Nederlandse premier Mark Rutte noemde de hoeveelheid nucleair materiaal in de wereld "enorm." "Als dat materiaal in handen van terroristen valt, kunnen de gevolgen desastreus zijn. De internationale gemeenschap moet er alles aan doen dit te voorkomen", zei hij. Door gastheer te zijn van deze top, zegt hij, draagt Nederland bij aan een veiliger wereld.

Dreiging

Op de vraag of er sinds Seoul enige vooruitgang is geboekt, antwoordt M.V. Ramana van de Woodrow Wilson School of Public and International Affairs van de Universiteit van Princeton bevestigend. Volgens het Initiatief Nucleaire Dreiging (Nucleair Threat Initiative), dat op zijn beurt de Amerikaanse Nationale Dienst voor Nucleaire Veiligheid (NNSA) citeert, hebben zeven landen gevaarlijk nucleair materiaal geheel of gedeeltelijk van hun territorium verwijderd. Het gaat om Oostenrijk, Tsjechië, Hongarije, Mexico, Zweden, Oekraïne en Vietnam.

"Dat is uiteraard goed", zegt Ramana. "Maar dit zijn niet de landen waar de internationale gemeenschap zich echt zorgen over maakt. Ook hadden ze geen grote voorraad splijtbaar materiaal."

De grootste zorg, zegt Ramana, moet uitgaan naar de landen die wel grote voorraden hebben: de kernmachten. En daar lijken nog geen plannen te bestaan kernwapens op te geven. "Ik verwacht niet dat één van die landen tijdens de aanstaande top een belangrijke mededeling zal doen", zegt hij.

De Amerikaanse president Barack Obama zou eerder gezegd hebben dat de dreiging van een wereldwijde kernoorlog kleiner is geworden, maar dat het risico op een kernaanval groter is dan in het verleden. Elk gebruik van een kernwapens in een stedelijk gebied zou catastrofale gevolgen hebben voor mensen, de economie en het milieu.

Kernenergie

Ware zegt dat het voor regeringen, wetenschappers, wetgevers en het maatschappelijk middenveld belangrijk is samen te werken om te garanderen dat nucleaire materialen en technologie niet gebruikt worden om kernwapens te maken en te voorkomen dat deze wapens gebruikt worden.

Als de Nederlandse regering zegt dat de NSS "over nonproliferatie gaat", geeft zij daarmee tegelijk aan dat de focus van de top beperkt is. "Het gaat over ruw nucleair materiaal, en het voorkomen dat dat materiaal in verkeerde handen valt", zegt Ware.

Volgens de Nederlandse regering gaat de kerntop niet over nucleaire ontwapening, de voor- en nadelen van kernenergie of bescherming tegen natuurrampen. Dat regeringen er veel geld voor uittrekken om te voorkomen dat nucleair materiaal in handen van individuen terechtkomt, is begrijpelijk, zegt hij. "Maar waarom niet evenveel geld uittrekken voor het elimineren van de huidige arsenalen kernwapens, inclusief de wapens die in Nederland liggen opgeslagen, en het beveiligen van voorraden splijtstoffen in landen met kernwapens? "