Ex-strijder moet Bougainville naar onafhankelijkheid leiden

Toroama, die 24 andere kandidaten versloeg, werd eerder deze week beëdigd. Hij moet met Papoea-Nieuw-Guinea onderhandelen over de politieke toekomst van de afgelegen regio Bougainville. Vorig jaar koos de bevolking met 97,7 procent in een referendum bijna unaniem voor onafhankelijkheid.

De keuze voor Toroama is strategisch, zeggen waarnemers. “Mensen hebben gekozen voor iemand die succes kan boeken in de onafhankelijkheidsgesprekken met de regering van PNG”, zegt Aloysius Laukai, manager van radiostation New Dawn. Laukai zegt dat de verkiezingen “goed verlopen zijn”, en alom worden gezien als vrij en eerlijk.

Kopermijn

De eilanden van Bougainville, meer dan 900 kilometer ten oosten van het vasteland van Papoea-Nieuw-Guinea, tellen een bevolking van 300.000 mensen. Bougainville haalde in 1989 het wereldnieuws toen een inheemse landeigenaar in opstand kwam tegen Rio Tinto, het bedrijf dat een kopermijn in Panguna exploiteerde. De kwestie escaleerde en leidde tot een burgeroorlog die voortduurde tot een staakt-het-vuren in 1998.

De vredesovereenkomst, die getekend werd in 2001, bood uitzicht op een autonome regering en een referendum over de toekomstige politieke status van de regio.

Hoewel Bougainville tot op heden slechts één geval van covid-19 registreerde, riep de regering in maart de noodtoestand uit. Dat leidde tot vertraging van de algemene verkiezingen, die aanvankelijk gepland stonden in de eerste helft van dit jaar.

John Momis

Toroama volgt John Momis op, die Bougainville de afgelopen tien jaar leidde als president en gold als een baken van stabiliteit. Momis had zijn twee toegestane termijnen uitgediend. Er meldden zich meer dan 400 kandidaten voor de 40 parlementszetels en 25 kandidaten voor het presidentschap.

Momis, een voormalige rooms-katholieke priester die zich uitsprak voor onafhankelijkheid en omvangrijke ervaring had met politiek in vredestijd, is een heel ander type dan Toroama. Momis was parlementariër, speelde een belangrijke rol tijdens de vredesonderhandelingen en was gouverneur in Bougainville na het conflict, in de periode van 1999 tot 2005.

Zijn opvolger is een voormalig commandant in het Revolutionaire Leger van Bougainville, een guerrillabeweging die een gewapende opstand in gang zette als reactie op de milieuschade door en ongelijke verdeling van de inkomsten uit de mijn in Panguna.

Hij was niet eerder een politiek leider en ook niet actief binnen het bestuurlijk apparaat. Wel speelde hij een vitale rol tijdens de vredesbesprekingen die een einde maakten aan de oorlog. Momenteel is hij een succesvolle cacaoboer.

Juiste persoon

Geraldine Valei van de Vrouwenfederatie van Bougainville ziet nog een andere reden voor het succes van Toroama. “We zien hem als de juiste persoon. In onze Melanesische manier van conflicten oplossen, moeten degenen die een oorlog zijn begonnen, die ook oplossen,” zegt Valei. “Toroama zal in zijn presidentschap uiteraard ondersteuning nodig hebben van goede adviseurs.”

Tot de verliezende kandidaten voor het presidentschap behoorden ook James Tanis, die van 2008 tot 2010 al kort president was, voormalig rebellencommandant Sam Kauona en de zakenman Fidelis Semoso. Er waren ook twee vrouwelijke kandidaten: Ruby Miringka, een zorgprofessional die eerder in de referendumcommissie zat, en Magdalene Toroansi, een voormalige minister voor Vrouwenzaken.

Solomon Eilanden

De vierde regering van Bougainville krijgt met grote uitdagingen te maken, zoals een zwakke economie en bestuur, en de nog niet voltooide wederopbouw na de verwoesting en jaren van conflict.

Valei zegt dat ze hoopt dat de nieuwe president inzet op “versterking van goed bestuur, een zerotolerancebeleid op het gebied van corruptie, versterking van recht en orde en ratificatie van de onafhankelijkheid van Papoea-Nieuw-Guinea.”

Toroama moet grote verwachtingen waarmaken als het gaat om de al heel lang gekoesterde onafhankelijkheidsdroom op de eilanden. De aspiraties voor zelfbestuur dateren van voor de burgeroorlog en de onafhankelijkheid van PNG zelf.

De eilanden van Bougainville kwamen in 1975 onder bestuur van het nieuw gevormde Papoea-Nieuw-Guinea. Maar ze liggen geografisch gezien ver van het vasteland van PNG en de eilanders voelen zich cultureel verwant met de Solomon Eilanden, een archipel ten zuidoosten van Bougainville.

Referendum niet bindend

De uitslag van het referendum van vorig jaar was echter niet bindend. Het was slechts de aanzet voor lange en complexe onderhandelingen tussen de regeringen van PNG en Bougainville over een nieuwe politieke status.

Gesprekken op nationaal niveau zullen input krijgen van lokale forums in Bougainville. Zo kunnen vertegenwoordigers van dorpen, ex-strijders, het bedrijfsleven, vrouwen en jongeren hun bijdrage leveren.

De uiteindelijke beslissing wordt vervolgens geratificeerd door het parlement van PNG. Dit proces kent geen deadline, maar Toroama heeft aangegeven dat hij binnen twee tot drie jaar tot die beslissing wil komen.

Lange transitieperiode

James Marape, de premier van PNG, heeft zijn steun en respect toegezegd voor dit proces en de wensen van het volk van Bougainville.

De regering van PNG heeft eerder echter ook laten doorschemeren geen voorstander te zijn van volledige onafhankelijkheid. Ze ziet het liefst dat de regio slechts een grotere vorm van autonomie krijgt.

Economische experts verwachten dat Bougainville, dat een zwakke economie heeft en sterk afhankelijk is van internationale hulp en financiering door de nationale regering, een lange transitieperiode zal moeten doormaken, wil het een economisch levensvatbaar land worden. Die periode kan volgens hen zo’n twintig jaar duren.