Ethiopië is het grootste ‘vluchtelingenkamp’ van Afrika

Het is druk op de binnenplaats van het Jesuit Refugee Service-centrum in Addis Abeba. Een van de mensen die er rondhangen, is Benyamin. Hij is vanuit Jemen naar Ethiopië gevlucht omdat hij zich als moslim tot het jodendom had bekeerd. In Jemen bestaat godsdienstvrijheid niet.

De 35-jarige Guilain uit het West-Afrikaanse Guinee leeft al elf jaar in Ethiopië, terwijl zijn vrouw en dochter twee jaar geleden naar de VS mochten verhuizen. Hij hoopt dat ze daar uiteindelijk herenigd zullen worden. "Ik mis hen, maar moet mijn hart intact houden: ik mag niet te veel aan hen denken."

De binnenplaats lijkt wel een microkosmos die de Afrikaanse conflicten weerspiegelt. Zo zijn er vluchtelingen uit onder andere Zuid-Soedan, Congo, Oeganda, Somalië, Eritrea, Jemen en Burundi. De directeur van het centrum, Hanna Petros, wil dit jaar 1700 mensen helpen.

Failed states

Terwijl de Europese landen zich beklagen over de toestroom van migranten, zijn het de ontwikkelingslanden die 86 procent van alle vluchtelingen opvangen. Dat blijkt een Global Trends-rapport van de VN-vluchtelingenorganisatie (Unhcr). In Afrika voert Ethiopië de lijst aan met 680.000 vluchtelingen.

Deze landen worstelen vaak al met de noden van hun eigen bevolking, en zijn niet geneigd om vluchtelingen te laten studeren, werken of vrij te laten rondlopen.

De internationale gemeenschap beseft stilaan dat het vluchtelingenprobleem zal aanhouden zolang er niets wordt gedaan aan de wereldwijde ongelijkheid en de 'failed states'. Ook groeit het inzicht dat oplossingen vinden voor deze complexe en geografisch verspreide problemen een van de grootste uitdagingen zal worden in de nabije toekomst.

"Je moet aanvaarden dat je niet bij alles kan helpen", vertelt een Unhcr-medewerker die al acht jaar in Ethiopië werkt. "Anders raak je snel overspoeld."

In de bibliotheek van het centrum geeft Endrias Kacharo les aan tieners over de waarden van leiderschap. "Het helpt hen omgaan met hun situatie en laat hen nadenken over hoe ze zich kunnen empoweren."

Hopeloze gevallen

Er klinkt ook harde kritiek op de Ethiopische autoriteiten en de Unhcr. "Ze zijn alleen met hun budget bezig, ze geven niet om vluchtelingen", stelt een 33-jarige Congolese man. "We zijn hopeloze gevallen want we mogen niet werken hier."

Verschillende vluchtelingen raken verstrikt in een bureaucratisch doolhof, waardoor ze jarenlang – soms zelfs decennialang - in Ethiopië wegkwijnen.

Duizenden van de 'gasten' in Ethiopië zijn Eritrea ontvlucht sinds de oorlog van 1998-2000 tussen beide buurlanden. De vluchtelingenkampen van May Aini, Adi Harush en Hitsats in het noordwesten van de Ethiopische Tigray-streek aan de grens met Eritrea en Soedan, zijn bij de grootste van het land.

Mihret arriveerde in Addis Abeba, nadat ze samen met haar oom 's nachts de grens tussen Eritrea en Ethiopië was overgestoken. Naar verluidt hanteren de Eritrese grenspatrouilles als richtlijn 'schieten om te doden'. Na twee jaar in de Ethiopische hoofdstad is het haar gelukt om een visum te bemachtigen voor een Noord-Europees land. Maar ze is een uitzondering.

Asielsysteem

De vluchtelingen zijn vaak jong, hoogopgeleid en ondernemend. Voor hen is de uitzichtloosheid van hun situatie ondraagbaar. Die situatie is het gevolg van een internationaal asielsysteem dat ervan uitgaat dat meeste conflicten van korte duur zijn en dat vluchtelingen uiteindelijk naar huis willen terugkeren.

Maar de realiteit is vaak anders. Volgens het Global Trends-rapport van de Unhcr zijn het chronische politieke en economische crisissen zoals in Afghanistan, Somalië, Soedan, Palestina, Myanmar en Eritrea die globaal de grootste vluchtelingenstromen generen.

De scheiding tussen economische migranten en vluchtelingen vervaagt. Er gaan stemmen op voor een nieuwe term, de "overlevingsmigrant": iemand die niet valt onder de internationaal erkende definitie van vluchteling, maar wel een zeer penibele socio-economische situatie is ontvlucht.

Veel van deze mensen hebben geen paspoort en zijn afkomstig uit landen met het label 'hoog risico op illegale migratie'. Ze komen niet in aanmerking voor een studentenvisum of werkvergunning in ontwikkelde landen, en zijn veroordeeld door strike migratiewetten om als vluchtelingen jaren in landen als Ethiopië te blijven.

Tocht naar Europa

Veel Eritreeërs riskeren de tocht van Addis Abeba naar Soedan, in de hoop om dan via Libië uiteindelijk Europa te bereiken. Maart zou daarvoor de ideale maand zijn. Dan is de Sahara-woestijn niet te heet, en in de lente is het sowieso veiliger dan in de winter om de Middellandse Zee over te steken.

Maar het blijft een riskante onderneming: de meerderheid van de 3000 mensen die dit jaar bij de overtocht zijn omgekomen, waren Eritreeërs, schatten humanitaire organisaties.

Niet iedereen waagt de gok. "Hier ben ik tenminste vrij om mijn geloof te belijden", zegt de dertigjarige Samrawit, een christen uit de pinksterbeweging die Engels geeft in het centrum. Zeven jaar geleden ontvluchtte hij Eritrea. "Maar als je niet eens een inkomen kan verdienen, stelt die vrijheid niet veel voor."