Cambodjaanse energieproductie sputtert als een oude dieselmotor

Chanty Phrom (51) baat een koffiehoekje uit in Siem Reap, in de schaduw van de beroemde Angkor Wat tempel. Sinds de oorlog in Oekraïne begon, volgt ze het nieuws op de voet via haar smartphone. Ze maakt zich zorgen over de toekomst. 

“Ze zeggen dat dit conflict een invloed heeft in de hele wereld”, zegt ze, verwijzend naar de dramatische Cambodjaanse commentaarstem in de reportage. Het conflict raakt bij Chanty ook een emotionele snaar. Dat heeft te maken met haar jeugd tijdens de jaren 1980, in de nasleep van het Rode Khmer regime. 

Ook toen was er een groot tekort aan basisproducten. Mensen sloegen op de vlucht, je zag hongerige kinderen op straat, voedselpakketten met brood en melk vonden moeilijk de weg naar haar dorp. Die herinneringen komen vandaag terug als ze de beelden uit Oekraïne bekijkt. 

Voor Cambodjanen is het moeilijk om een rechtstreeks verband te zien tussen de legertanks in dat koude, verre land en de prijsstijgingen aan hun pomp. Maar dat de  brandstof ook hier duurder wordt, voelen ze wel. Het is alweer een opdoffer voor de toeristische sector, die maar moeizaam herstelt van de moeilijke coronajaren. 

Driewielers op gas

Tuktuk-chauffeur Manin Ing (27) die bij Chanty z’n koffie komt drinken, sakkert over de dure benzine. Daar betaalt hij nu 1,15 dollar per liter voor. Enkele maanden voor het conflict in Oekraïne was dat nog minder dan één dollar.

“Als er méér dan vier klanten instappen, is dat een zware belasting voor de motor. Die extra brandstofkost moet ik doorrekenen, maar toeristen hebben daar meestal geen begrip voor”, zegt Manin. 

Cambodjaanse tuktuks zijn samengesteld uit een brommer en een aanhangwagen met twee zitbanken tegenover elkaar. Deze ‘remorks’, zoals ze met een Frans leenwoord genoemd worden, hadden lange tijd een monopolie op het transport over korte afstand in de stad. 

Maar sinds 2017 is er concurrentie van de zogenaamde ‘moto kong bai’ of motor met drie wielen. Dat zijn Indiase rickshaws voor twee of drie  passagiers, al passen Cambodjanen er makkelijk met hun hele gezin in. 

De driewielers zijn makkelijk in onderhoud en rijden bovendien op het goedkopere lpg. Daar betaal je vandaag maar een halve dollar per liter voor https://www.globalpetrolprices.com/Cambodia/lpg_prices/.

Netwerk

Sinds kort rijden er ook elektrische exemplaren rond en die markt lijkt te groeien. Langs het parcours doorheen het archeologisch domein van Angkor Wat vind je bijvoorbeeld laadpalen voor elektrische fietsen. En brommers-met-batterij, die geruisloos langs je heen scheren, horen nu ook bij het straatbeeld. 

Het elektriciteitsnetwerk in Cambodja wordt beheerd door overheidsbedrijf Electricité du Cambodge (EDC). Al is “netwerk” een groot woord als je het gigantisch kluwen ziet van in elkaar verstrengelde kabels, dat hier zo typisch is. 

Dikke bundels stroomdraden lopen van pyloon naar pyloon en van de éne verdeelkast naar de volgende verloopstekker. Er is geen touw aan dit systeem vast te knopen en het is een wonder dat alles hier naar behoren werkt.

Zelfs loshangende eindjes, met de gekleurde metaaltwijgen duidelijk zichtbaar, veroorzaken geen kortsluiting - ook niet na een urenlange stortbui. Is er toch een probleem, dan klimt een technicus op blote voeten naar boven. Niet om de knoop te ontwarren, maar om er gauw nog een paar snoeren bij te trekken. Het is een symbool van de vrolijke chaos in dit land. 

Stroompanne

Tijdens het voorjaar van 2019 had je in Phnom Penh met de regelmaat van de klok een elektriciteitspanne. Dat kwam volgens de overheid omdat de waterkrachtcentrales, verantwoordelijk voor een groot deel van de stroomproductie, aan het einde van het droge seizoen niet op volle kracht konden draaien. 

Elke dag zat ik gegarandeerd een paar uur naar het steeds kleiner wordende balkje van de batterij van mijn laptop te kijken. Zoals vaak bij dit soort ongemakken, reageerden mijn Cambodjaanse buren erg gelaten. “Daik plurng”, riepen ze dan. “De stroom is afgesneden.”

Het geluid van de stilte

Dat moment is erg magisch. Honderden ventilatoren en airco’s vallen tegelijk uit en het geluid van de stilte vult de straten. Grote winkelketens en hotels, die het labiele elektriciteitsnetwerk niet vertrouwen, hebben een noodcircuit voor dit soort situaties. Dat hoor je dan enkele tellen later moeizaam op gang komen. Koelkasten en neonreclames van shopping malls floepen weer aan. 

Voor Chandy Mao (28) zijn onderbrekingen bijzonder vervelend. Hij verdient geld met YouTube-video’s waarin hij de nieuwste technische snufjes bespreekt. Hij beseft dat dit een erg onzeker beroep is, maar toch heeft hij onlangs zijn ouderlijk huis ingeruild voor een eigen appartementje. Hij moet nu zelf zijn huishoudbudget beheren.

“Ik schrok toen ik mijn eerste elektriciteitsrekening kreeg”, vertelt Chandy. “In Cambodja kost één kilowattuur 25 dollarcent, maar omdat ik zoveel toestellen heb, loopt dat bedrag al gauw op”. Vooral airconditioners zijn energievreters, maar je hebt ze in dit klimaat wel nodig. “Ik bekijk minutieus hoe ik de toestellen gebruik, zodat de rekening onder controle blijft”. 

Autobatterij

Zoals voor veel aspecten van de samenleving, is er een groot verschil tussen stad en platteland. Er zijn nog altijd dorpen zonder elektriciteit, al zijn die zeldzaam geworden. Ik heb gezien hoe gezinnen zich er behelpen met een autobatterij. Daar hangen dan vier of vijf mobiele telefoons aan en één lampje, zodat kinderen ’s avonds om de beurt hun huiswerk kunnen maken. Na een dag of drie moet er iemand met de brommer naar het volgende dorp waar de accu kan opgeladen worden.

EDC beweert dat deze gebieden te afgelegen liggen om er stroomkabels naartoe te trekken. Koppige ingenieurs van buitenlandse ngo’s proberen met lokale netwerken deze dorpen uit het donker te halen. 

In sommige gevallen komen die wetenschappers van een koude kermis thuis. Het elektrische tijdperk betekent dat dorpelingen massaal televisies kopen. Ze brengen de hele avond thuis voor hun toestel door om naar populaire Cambodjaanse dansprogramma’s te kijken.

Buren nodigen elkaar niet meer uit om een pas geslacht varken op te eten, want dankzij koelkasten kan het vlees veel langer bewaard worden. Niet meteen de humanitaire pasmunt die je verwacht als je een ontwikkelingsland naar een hoger niveau wil te tillen.

Importstroom

Maar ook in dorpen die wél aangesloten zijn op het netwerk, is de situatie niet ideaal. Dat kon ik onlangs meemaken tijdens een dorpsfeest in Srae Ambel, in de westelijke provincie Koh Kong. Net wanneer de avondlijke karaokesessie zou starten, ging het beeld op zwart. Dankzij een grote stroomgenerator kon er wel nog gezongen worden, de volumeknop weliswaar op hoog om het gebulder van de walmende dieselmotor te overstemmen. 

“De Vietnamezen hebben ons afgesneden”, roept mijn gastvrouw laconiek. De opmerking slaat niet alleen op de moeilijke verhouding met buurland Vietnam. Het is ook kritiek op het beleid, want ongeveer één vijfde van de elektriciteit wordt ingevoerd uit Thailand, Laos en inderdaad ook Vietnam. Geïmporteerde stroom is niet alleen onbetrouwbaar, maar ook duurder, omdat de prijs onderhevig is aan marktschommelingen. 

Duurzame energie

De overheid kent de problemen en zegt er alles aan te doen om de situatie te verbeteren. Ook duurzame energie wordt nu ernstig genomen, al moet EDC dan een deel van de markt uit handen geven. Die houding is nieuw.

Door de hoge importtaksen op fotovoltaïsche cellen, is zonne-energie hier een moeilijk verhaal, ook al schijnt de zon hier het hele jaar door, twaalf uur per dag.

In 2016 kwam amper één procent van de opgewekte stroom in Cambodja van zonne-energie. Vandaag is dat cijfer volgens de elektriciteitsautoriteit EAC (Electricity Authority of Cambodia) gestegen naar zes procent.

Er is nog een lange weg te gaan. Zo bestaat er bijvoorbeeld geen systeem van terugdraaiende meters, om overproductie aan het net verkopen. Alles bij elkaar blijft Cambodja erg afhankelijk van externe factoren voor energievoorziening en dat is een grote uitdaging voor de toekomst, vooral omdat de stedelijke bevolking – die veel energie vraagt - blijft groeien.