Braziliaans buitenlandbeleid schiet alle kanten uit

Niets legt het probleem van het buitenlandbeleid van de nieuwe Braziliaanse regering beter bloot dan de Venezolaanse crisis. Volgens vicepresident Hamilton Mourão raakt die crisis opgelost als een ander land Cuba de olie levert die uit Venezuela komt.

Dan kunnen de 20.000 Cubanen zich terugtrekken die de milities en Venezolaanse inlichtingendiensten controleren en het leger, een beslissende speler in de crisis, vleugellam maken, zei de gepensioneerde generaal op 15 juli in Rio de Janeiro op een ontmoeting met buitenlandse correspondenten.

Vrije verkiezingen

Mourão was militair attaché bij de Braziliaanse ambassade in Caracas tussen 2002 en 2004. Die ervaring geeft hem naar eigen zeggen de autoriteit om de crisis in het buurland aan te pakken. Hij pleit voor een interne oplossing met vrije verkiezingen, maar gelooft niet dat crisis op korte termijn wordt opgelost.

Het is daarom dat de vicepresident op 25 februari in Bogotá de Braziliaanse delegatie aanvoerde op de bijeenkomst van de Groep van Lima, waar veertien Amerikaanse landen een democratische oplossing zoeken voor de Venezolaanse crisis.

Mourão verving er minister van Buitenlandse Zaken Ernesto Araújo. Die neigt meer naar het standpunt van de VS, die een militaire interventie in Venezuela niet uitsluiten. Zo’n interventie heeft niet de steun van de gepensioneerde officieren in de Braziliaanse regering.

Onder voogdij

Waarnemers zeggen dat Araújo, een fervent bewonderaar van de Amerikaanse president Donald Trump, op dit punt onder “voogdij” staat van de militairen. Dat toezicht werd nog versterkt na de mislukte machtsgreep van Juan Guaidó, de Venezolaanse parlementsvoorzitter.

Guaidó riep zichzelf in januari uit tot waarnemend president van Venezuela en daagde daarmee president Nicolás Maduro openlijk uit. Hij werd ondertussen erkend door meer dan vijftig landen, waaronder Brazilië.

Maar het scenario veranderde toen Guaidó op 30 april tevergeefs een militaire opstand uitlokte, met steun van de VS en van Araújo. Mourão toonde zich toen al openlijk sceptisch.

Gedegradeerd

De Braziliaanse president Bolsonaro benoemde Araújo vooral vanwege diens ideologische verwantschap. Bolsonaro brak met de traditie om een ervaren diplomaat aan te duiden – Araújo is een diplomaat met weinig ervaring – en degradeerde zo de rol van een internationaal gerespecteerde diplomatieke dienst.

Een andere klap voor de diplomatie kwam toen Bolsonaro op 12 juli zijn voornemen aankondigde om zijn zoon Eduardo Bolsonaro tot ambassadeur in de Verenigde Staten te benoemen. Sinds eind 2018 is de plaats vacant. Het gaat om de belangrijkste diplomatieke post, doorgaans gaat hij naar bekwame diplomaten en veteranen.

Blijkbaar wachtte de president tot 11 juli, de dag dat zijn zoon 35 jaar zou worden, de minimumleeftijd voor een ambassadeur.

Maduro een crimineel

Eduardo Bolsonaro is nu parlementslid. Hij werd in São Paulo verkozen met 1,8 miljoen stemmen, een recordaantal. Hij toonde altijd al een voorkeur voor een internationale carrière. Hij spreekt verschillende talen en studeerde in de Verenigde Staten.

In de Kamer van Afgevaardigden werd hij voorzitter van de Commissie Buitenlandse Betrekkingen. Hij vergezelt bijna altijd zijn vader op buitenlandse reizen.

Op een van die reizen, naar Chili, zei hij op 22 maart in een kranteninterview dat “het gebruik van geweld noodzakelijk zal zijn” in Venezuela aangezien Maduro “een crimineel” is die de macht niet vreedzaam zal afstaan.

Steve Bannon

Eduardo Bolsonaro staat ook aan het hoofd van de Latijns-Amerikaanse tak van The Movement, de radicaal-populistische organisatie van Steve Bannon, Trumps voormalige adviseur.

Volgens politici, gepensioneerde diplomaten en analisten wordt Eduardo Bolsonaro geen vertegenwoordiger van de Braziliaanse natie, de rol die een ambassadeur hoort te hebben, maar een persoonlijke gezant van Bolsonaro bij Trump.

Met Eduardo Bolsonaro stemt een derde belangrijke speler in Brasilia zijn agenda automatisch af op die van Washington. Samen met zijn vader, de president, en buitenlandminister Ernesto Araújo vormt hij een tegengewicht voor het buitenlandbeleid van vicepresident Mourão.

Flexibel en pragmatisch

"We moeten ons flexibel en pragmatisch opstellen”, zei Mourão maandag aan de correspondenten. “We mogen niet de gevangene zijn van één enkele lijn en moeten van staat tot staat kunnen handelen.”

Dat devies geldt zowel voor de Braziliaanse positie in de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China als in de conflicten in het Midden-Oosten en andere delen van de wereld, zei hij.
Met zijn frequente publieke verklaringen in de eerste maanden dat de nieuwe regering aan de macht was, sprak hij vaak de radicale of schadelijke uitlatingen van president Bolsonaro tegen, tot ongenoegen van de trouwe volgelingen van de president.

Ambassade in Israël

Al in de eerste maand, in januari, ontkende Mourão dat de Braziliaanse ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem zou verhuizen. Nochtans was dat beloofd door Bolsonaro aan de evangelische christenen. Sterker nog, van een verhuizing is nog steeds geen sprake, deels vanwege de druk van de Braziliaanse vleesproducenten, die hun export naar Arabische landen niet willen kwijtraken.

De vicepresident verzette zich ook tegen de uitbreiding van het wapenbezit door burgers, die de president probeerde af te dwingen via decreten maar die werd afgewezen door het parlement en het Hooggerechtshof.

Hij zei ook dat het aan vrouwen is om te beslissen over abortus. Daarmee riep hij de woede van fundamentalistische religieuzen over zich af, een solide basis in de electorale aanhang van Bolsonaro.

Verrader

Online werd Mourão een “verrader” genoemd door Bolsonaro-aanhangers, zelfs door parlementsleden. Verschillende onder hen zagen in de verklaringen van de vicepresident een samenzwering om Bolsonaro af te zetten en zelf president te worden.

De afgelopen weken was Mourão minder aanwezig in de media, op verzoek van Bolsonaro zelf. Op de persontmoeting van maandag verbrak hij dat zwijgen.
“Mijn rol is om de president te helpen in zijn communicatie met groepen die hij zelf niet kan bereiken, zoals als parlementsleden van de oppositie”, zei hij.

Bezoek aan China

Maar het is vooral in het buitenland dat Mourão het verschil kan maken. In mei bracht hij een bezoek aan China, waar hij de Chinees-Braziliaanse Commissie voor Samenwerking op Hoog Niveau (Cosban) nieuw leven inblies en onderhandelde over de hervatting van de Chinese invoer van Braziliaans vlees.

Met zijn missie wist Mourão ook het Chinese wantrouwen ten aanzien van de nieuwe regering weg te nemen. Bolsonaro had tijdens de verkiezingscampagne harde kritiek geuit aan het adres van China, hij beschuldigde de Chinezen ervan “het land te kopen” in plaats van zijn producten, en hij bracht zelfs een bezoek aan Taiwan.

China kan zich met zijn 1,4 miljard inwoners “geen sociale instabiliteit veroorloven”, zei Mourão. Het is een belangrijke groeimarkt voor Braziliaanse voedingsmiddelen. De bilaterale handel bereikte 98,9 miljard dollar in 2018, met een Braziliaans overschot van 29,5 miljard.

Rusland

Het probleem is dat de handelsrelatie volledig asymmetrisch is. Brazilië exporteert bijna alleen mineralen, olie en sojabonen, terwijl het voornamelijk industriële en technologische goederen importeert uit China.

Ook de bilaterale banden met Rusland en andere landen, zoals Nigeria, moet Mourão herstellen.