Stap terug van Cristina Fernández zendt schokgolf door Argentinië

Cristina Fernández laat weinig Argentijnen onberoerd: je bent fel voor of fel tegen haar. De vrouw die van 2007 tot 2015 president was, liet in 72 hectische uren zien dat ze nog altijd in het middelpunt van de belangstelling staat. 

Eerst kondigde ze aan geen presidentskandidaat te zijn, maar wel voor het vicepresidentschap te gaan, vervolgens trok ze naar de rechtbank voor een eerste van vele corruptiezaken.

Geen precedent

“Ik heb Alberto Fernández gevraagd om onze kandidatuur te leiden”, zei Fernández op 18 mei verrassend in een video die via Twitter werd verspreid. Onmiddellijk gingen politiek analisten en historici op zoek naar precedenten: was het ooit al gebeurd dat een kandidaat-vicepresident de kandidaat-president aankondigde, en niet andersom? Het antwoord was neen.

De presidentsverkiezing in de op twee na grootste economie van Latijns-Amerika vindt plaats op 27 oktober in een uiterst gevoelige context: recessie, verslechterende valuta, een inflatie van meer dan 50 procent per jaar en een derde van de 44 miljoen Argentijnen dat in armoede leeft.

Macri nog niet zeker

De uitslag van deze verkiezing was al onmogelijk te voorspellen, Fernández’ aankondiging heeft daar nog een scheut onzekerheid aan toegevoegd.

Sommigen zijn er zelfs niet eens zeker van dat huidig president Mauricio Macri, een zestigjarige ondernemer die zich als tegenpool van Cristina Fernández had geprofileerd, kandidaat zal zijn.

Macri heeft al ontelbare keren gezegd dat hij zijn kandidatuur zou indienen, maar de leiders van Cambiemos, de regerende centrumrechtse coalitie, vinden dat niet vanzelfsprekend: de verslechterende economie van het afgelopen jaar heeft het imago van de president flink beschadigd.

Populisme

“Cristina's beslissing getuigt van realisme”, zegt socioloog Ricardo Rouvier. “Argentinië bevindt zich in zware economische en financiële problemen, en in de regio is het populisme op zijn retour. Ze heeft daarom besloten om haar kandidatuur extra zuurstof te geven door een meer gematigde figuur naar voren te schuiven.”

De centrumlinkse oud-president heeft een populistische reputatie, onder meer door haar bevriezing van tarieven voor openbare diensten op een moment dat de inflatie hoog was, en haar toekenning van pensioenen aan mensen die niet hadden bijgedragen aan het systeem. Volgens critici was dat beleid de oorzaak van de economische stagnatie in haar tweede ambtstermijn.

Haar persoonlijke, controversiële stijl en de corruptieonderzoeken tijdens haar regering deden de rest. In de meeste peilingen heeft meer dan 50 procent van de Argentijnen nog altijd een negatief beeld van haar, maar dat percentage daalt omdat de ontevredenheid over de regering-Macri-groeit.

Macht meer verdeeld

“Alberto Fernández is van niemand de politieke leider en heeft geen eigen stemmen”, zegt Rouvier. “Met deze formule wil Cristina haar verkiezingsaanbod verzachten en geeft ze het signaal dat in haar (eventuele) derde regering de macht meer zal worden verdeeld.”

De 60-jarige Alberto Fernández was minister in de regering van wijlen Néstor Kirchner (2003-2007), en bleef dat nog een jaar in de regering van zijn opvolger en echtgenote Cristina Fernández.

Hij moest in 2008 opstappen toen Cristina Fernández zwaar in botsing kwam met de grote landbouwproducenten en de machtige Clarín-mediagroep, botsingen die de rest van haar termijn zouden bepalen.

Kritisch

Alberto Fernández uitte sindsdien ernstige kritiek op het beleid van de president. Op de staatstelevisie werd hij daarom weggezet als “lobbyist” van de landbouwbedrijven en Clarín.

De entourage van Cristina Fernández ziet dat nu als een voordeel. “Door te kiezen voor een man die kritisch was voor haar, toont Cristina openheid, zowel naar de samenleving als naar de grote machtsgroepen, waarmee Alberto goede banden heeft en waarmee zij al jaren niet meer spreekt”, zegt Graciana Peñafort, redacteur van de mediawet waarmee Cristina Fernández in 2009 de macht van de Clarín-groep probeerde in te perken.

“Ze begreep dat haar persoon een obstakel is voor bepaalde sectoren. En ze wil de verkiezingen winnen.” 

Elf rechtszaken voor corruptie

Peñafort is advocate van Cristina Fernández in enkele van de elf rechtszaken waarin ze wordt beschuldigd van corruptie. Ze ontkent dat er een verband is tussen de aankondiging van haar kandidatuur, op 18 mei, en de start van het eerste proces, op 21 mei. Voor sommige analisten wilde de oud-president met haar aankondiging zoveel mogelijk de aandacht afleiden van haar juridische problemen.

In dit eerste proces wordt ze ervan beschuldigd een criminele organisatie te hebben geleid van regeringsfunctionarissen. Die zou de staat voor 1 miljard dollar hebben opgelicht door het plaatsen van overheidsopdrachten voor werken.

Kort voor ze ging zitten om de aanklacht te aanhoren, zei ze via Twitter – ze spreekt niet met de pers – slachtoffer te zijn van een politieke vervolging “die de bedoeling heeft de Argentijnen af te leiden van de dramatische situatie in ons land.”

Immuniteit

Advocaat Andres Gil Domínguez, directeur van het Instituut voor Constitutioneel Recht van de Openbare Orde van Advocaten van de Federale Hoofdstad, zegt dat de voormalige president niet gearresteerd kan worden als senator zolang haar collega's in de Senaat die immuniteit niet intrekken. Zij zal dat privilege behouden als ze tot vicepresident wordt verkozen, tenzij er een politiek proces komt.

“In tegenstelling tot andere landen, zoals Brazilië, waar Lula (voormalig president Luiz Inácio Lula da Silva) geen kandidaat kon zijn in 2018, zijn er in Argentinië geen belemmeringen voor beklaagden of veroordeelden om aan politiek te doen”, aldus Domínguez.

“De openbare zitting is positief, omdat al het bewijs tegen de voormalige president openbaar kan worden en ze veroordeeld of vrijgesproken kan worden, ook al is de Argentijnse samenleving zo gepolariseerd dat de meeste al hun oordeel klaar hebben over de vraag of Cristina schuldig is of onschuldig.”

Schuldig

Daags na de start van het proces werd een opiniepeiling van adviesbureau Raúl Aragón & Asociados gepubliceerd. Die gaf de tandem Fernández-Fernández de meeste kans om in oktober te winnen. Nochtans vindt 37 procent van de respondenten dat de voormalige president schuldig is terwijl slechts 27 procent in haar onschuld gelooft.

Met haar beslissing gaf Cristina Fernández aan dat ze de peronisten wil herenigen en een einde wil maken aan de verdeeldheid die ontstond als gevolg van de brutale economische, sociale en politieke crisis van 2001. Het echtpaar Kirchner-Fernández droeg bij tot die breuk door een eigen partij, het Front voor de Overwinning, op te richten.

Binnen de politieke beweging, die meer dan zeventig jaar geleden is opgericht door generaal Juan Domingo Perón en meer dan de helft van de vorige halve eeuw heeft geregeerd, sleutelen prominente leiders aan een formule voor de Argentijnen die geen voortzetting van Macri willen maar ook niet de terugkeer van Cristina Fernández.

Voorverkiezing

Niemand weet welk scenario uit de bus komt op 22 juni, de dag waarop de kandidaturen van de partijen en de allianties formeel binnen moeten zijn.

Op 11 augustus nemen alle kandidaten verplicht deel aan een voorverkiezing, een belangrijke graadmeter. Weinigen geloven dat Macri een kans heeft om herkozen te worden als Alberto Fernández zich dan als belangrijkste oppositiekandidaat kan profileren.