Eritrea neemt uitgestoken hand Ethiopië nog niet aan

In de grensstad Badme brak in 1998 de oorlog tussen beide landen uit. Die duurde twee jaar en had verwoestende gevolgen voor beide landen. Sindsdien bleef de stad, ondanks zijn vervallen uitstraling, een iconisch symbool voor beide landen. Vooral omdat in het door internationale bemiddeling tot stand gekomen Vredesakkoord van Algiers in 2000 de stad toegewezen werd aan Eritrea.

Ethiopië weigerde de stad echter op te geven en Badme is sindsdien een middelpunt van rancune tussen beide landen. Bij de grens, waar beide landen militairen hebben gestationeerd, heerst al twintig jaar een gespannen situatie.

Meer democratie

Begin juni stelde Ethiopië echter bereid te zijn het vredesakkoord volledig te implementeren. De aankondiging kwam na een reeks andere hervormingsacties dit jaar door de nieuwe regering die in april werd gekozen. De nieuwe premier Abiy Ahmed heeft beloofd Ethiopië in een nieuwe, meer democratische richting te sturen.

De regering zegt de uitspraak van een grenscommissie uit 2002 te willen respecteren. Daarin worden de betwiste gebieden die bekend staan als de Yirga Driehoek – met Badme in de uiterste punt, toebedeeld aan Eritrea.

“Het nieuwe standpunt van Ethiopië is oprecht en past bij de belangrijke veranderingen die al in gang zijn gezet”, schreef Awol Allo, rechtendocent aan de Keele University in een opinie-artikel voor Al Jazeera. “De nieuwe Ethiopische premier Abiy Ahmed heeft het Ethiopische politieke landschap opnieuw ingericht en zet vaart achter zijn strategie. De veranderingen zijn gericht op het verbreden van het Ethiopische politieke landschap en het verkleinen van de sociale verdeeldheid en vijandigheid binnen het land.”

Eritrese onafhankelijkheid

De premier maakt een verbinding tussen de politieke, sociale en economische transformatie in Ethiopië en de regionale dynamiek, vooral met betrekking tot Eritrea. Met dat land was Ethiopië tot de Eritrese onafhankelijkheid in 1991 nauw verbonden op economisch, sociaal en cultureel gebied.

“Elke Ethiopiër moet zich realiseren dat van ons verwacht wordt dat we op verantwoorde wijze regeren, zodat we stabiliteit in de regio bevorderen” zei Abiy. Die stabiliteit moet volgens hem de band versterken tussen de “broedervolken” van beide landen, onder meer door uitbreiding van trein- en busnetwerken en economische betrekkingen tussen Asmara, de Eritrese hoofdstad, en Addis Abeba.

Somalië

De kloof tussen Eritrea en Ethiopië heeft ook in de rest van de regio invloed. Beide landen namen deel aan vijandige activiteiten, waaronder proxyoorlogen zoals die in buurland Somalië. Daardoor werd de al volatiele regio nog verder gedestabiliseerd.

Intussen delfde Eritrea vaak het onderspit tegenover Ethiopië, dat regionaal en diplomatiek gezien meer invloed had. Het land raakte steeds verder geïsoleerd en kreeg ook te maken met internationale sancties.

Het gevolg daarvan was dat het leven voor de Eritreeërs steeds slechter werd en dat de vluchtelingenstroom naar Ethiopië groeide. De Eritrese regering onder leiding van Isaias Afewerki gebruikte de grensoorlog met Ethiopië, en de in haar ogen daarmee samenhangende existentiële dreiging, als excuus voor een steeds meer gemilitariseerd en repressief regime.

Maar dat verhaal heeft nu geen basis meer. “De Eritrese regering lijkt verward, onvoorbereid en besluiteloos over het antwoord op dit vredesvoorstel van Ethiopië”, schreef Abraham Zere, directeur van PEN Eritrea, een wereldwijd netwerk van schrijvers die vrije expressie voorstaan, in een ander opinie-artikel op Al Jazeera. “De Ethiopische oproep tot normalisering en vrede brengt president Afewerki in een erg lastige positie en ondermijnt zijn huidige strategie, waarin Ethiopië als oorzaak voor zijn repressieve bewind wordt aangewezen.”

Bevolking

Tot nu liet Eritrea zich nauwelijks uit over het voorstel. De minister van Informatie, Yemane Gebremeskel zei, toen hij onder druk gezet werd om te reageren, op Twitter dat de Eritrese positie “kristalhelder is en dat dat al zestien jaar zo is.”

Voorheen eiste de Eritrese regering consistent volledige naleving van het besluit van de Ethiopisch-Eritrese grenscommissie (EEBC) en unilaterale terugtrekking van alle troepen uit de betwiste gebieden, voordat gewerkt kon worden aan normalisering van de betrekkingen. Een eis waarbij onvoldoende rekening wordt gehouden met de voorwaarden van de EEBC en de complexe situatie in de regio.

“Vasthouden aan unilaterale terugtrekking als voorwaarde voor normalisering van de betrekkingen is niet houdbaar, niet in het minst omdat Badme onder Ethiopisch bestuur stond voor het besluit van de EEBC. Het staat nu effectief nog steeds onder controle van de Ethiopische regering”, zegt Awol. “Beide landen moeten in goed vertrouwen samenkomen en een aantal details uitwerken, ook over het lot van de bevolking daar.”

Niet weg uit Badme

Dat zal waarschijnlijk niet eenvoudig worden. In Badme en andere betwiste gebieden protesteren zowel Eritreeërs als Ethiopiërs tegen de beslissing van Abiy om de door de commissie getrokken grens te respecteren. Daardoor zou de bevolking verdeeld worden over twee landen.

“We zijn niet tegen verzoening met onze Eritrese broeders”, zei Teklit Girmay, een plaatselijke overheidsfunctionaris. “Maar we gaan niet weg uit Badme. We willen geen vrede waarbij dit land wordt weggegeven na alle opoffering.”

Uit Tigray, de meest noordelijke provincie van Ethiopië die grenst aan Eritrea, komen berichten over groeiende woede en protesten tegen de plannen van Abiy. Het Tigray Volksbevrijdingsfront, een regionale partij die de Ethiopische politiek domineert sinds 1991, heeft Abiy in bedekte termen gewaarschuwd.

“Het Tigray Volksbevrijdingsfront zal niet deelnemen aan welk proces dan ook dat schade toebrengt aan de belangen van de bevolking van Tigray”, stelde het front in een verklaring. Het eist dat terugtrekking gepaard gaat met aanvullende concessies van Eritrea.

Gedeelde cultuur

Tigray ligt dichtbij Eritrea en de eerdere oorlog heeft de inwoners van dit gebied extreem gevoelig gemaakt voor de potentiële gevolgen. Een extra complicatie is dat mensen aan beide kanten van de grens dezelfde taal spreken, het Tigrinya, en de orthodoxe religie en culturele tradities delen: een verbondenheid die ook het ressentiment kan verhogen.

“Die gedeelde cultuur en etnische achtergrond helpt in veel situaties, maar er bestaat ook nog veel wantrouwen als gevolg van dertig jaar strijd voor onafhankelijkheid, en nog meer als gevolg van de grensoorlog tussen 1998 en 2000 en de daaraan gerelateerde massale ontheemding”, zegt Milena Belloni, socioloog en onderzoeker aan de Universiteit van Antwerpen. Belloni werkt momenteel aan een boek over Eritrese vluchtelingen.

Geldverslindende oorlog

In 1998 viel Eritrea Badme binnen, gevolgd door de bezetting van de rest van de Yirga Driehoek in Ethiopië. Eritrea claimde dat het historisch gezien om Eritrees grondgebied ging. Ethiopië wist het gebied uiteindelijk weer in handen te krijgen, maar de gevechten kostten beide landen duizenden levens en miljarden dollars. Geld dat in deze arme landen hard nodig was voor andere zaken.

In de tijd dat de grenscommissie zich uitsprak over Badme, concludeerde de Ethiopische regering dat het Ethiopische volk het verlies van de iconisch geworden stad, waar zoveel levens verloren gingen, niet zou tolereren. Badme, en de rest van de Yirga Driehoek strekten zich dus letterlijk en figuurlijk uit tot in Eritrea.

“Hoewel Badme in feite een voorwendsel was om een oorlog te beginnen om veel dieper liggende politieke problemen, ligt de stad verankerd in verbeelding van de Ethiopiërs en Eritreeërs en kreeg hij een veel diepere betekenis”, zegt Awol. “De naam Badme vloeit samen met fundamentele politieke en economische aspiraties en is een bijwoord geworden voor wreedheid, angst, schaamte en trots.”

Internationale gemeenschap

Naast de mogelijke interne weerstand van de oude garde binnen de Ethiopische regering en de mogelijke onverzettelijkheid van Eritrea, kan ook de reactie van de internationale gemeenschap een significante rol spelen.

“De internationale gemeenschap, met name het Westen, heeft dit conflict te lang genegeerd”, zegt Awol. “Nu er opnieuw optimisme heerst over de kansen op vrede, moet de internationale gemeenschap die kans grijpen en proactief en tijdig handelen, voordat de plaatselijke en regionale dynamiek verandert.”

Ethiopië staat mogelijk op een interessant kruispunt, hoewel er nog veel onzeker is. De internationale gemeenschap kan daar invloed op hebben, dankzij de toenemende integratie van Ethiopië in het wereldwijde systeem.

Aardverschuiving

“In het land is een aardverschuiving gaande zoals we die nog nooit eerder hebben gezien in zo’n korte tijd”, zegt Yves Marie Stranger, redacteur van Ethiopia: Through Writers’ Eyes. “Ethiopië, lange tijd een land van ruilhandel en landbouw waar tot voor kort weinig geld in omging, is nu net zo sterk afhankelijk van wereldolieprijzen, graanimport en de dollarkoers als van het volgende regenseizoen.”

Afhankelijk van wat er in de komende tijd gaat gebeuren, kunnen de gevolgen voor Ethiopië, Eritrea en de Hoorn van Afrika groot zijn. “Als Ethiopië daad bij woord voegt, wordt het twijfelachtig of de Eritreeërs nog meer angstzaaierij van de Aferwerki-regering over de intenties van Addis Abeba zullen accepteren”, zegt Abraham. “Als Aferwerki dit gebaar van zijn buurman dat zo lang op zich heeft laten wachten, afwijst, kan de bevolking zich openlijk tegen het regime keren.”