Wit-Rusland neemt tegenstanders doodstraf op de korrel

Wit-Rusland is het enige land in Europa dat nog mensen executeert. De voormalige Sovjetstaat krijgt daarvoor al jarenlang internationale kritiek. Verzwarende omstandigheden zijn dat er grote twijfel bestaat over de onafhankelijkheid van het Wit-Russische gerecht, dat sommige veroordeelden hun verklaringen onder foltering hebben afgelegd en dat er soms psychisch gestoorde mensen worden terechtgesteld.

Het internationale protest zwol weer aan toen het Wit-Russische hooggerechtshof op 30 november Dmitri Konovalov en Vladislav Kovaljov ter dood veroordeelde voor de bomaanslag die in april 15 slachtoffers eiste in de metro van Minsk. Naar aanleiding van de uitspraak riepen de Verenigde Naties, de Europese Unie, de Raad van Europa en andere internationale instellingen Loekasjenko nog eens op een moratorium in te stellen op de doodstraf.

Druk werkt niet

Voorlopig heeft de internationale druk geen effect. Op 9 december weigerde de regering in Minsk ook een internationale petitie met 250.000 handtekeningen tegen de doodstraf in Wit-Rusland in ontvangst te nemen. De handtekeningen waren verzameld waren door Amnesty International en de plaatselijke organisaties Viasna en het Wit-Russische Helsinkicomité.

Vroeger beschuldigden mensenrechtenorganisaties president Loekasjenko ervan uit tactische overwegingen vast te houden aan de doodstraf: zo kon hij in ruil voor toezeggingen uit het Westen beloven aan een moratorium te werken. Maar nu lijkt de Wit-Russische president zelfs dat voorwendsel niet meer te gebruiken.

Tegenstemmen worden luider

Actievoerders geloven dat alleen sterke oppositie uit het land zelf een einde kan maken aan de doodstraf. Volgens officiële referenda is 80 procent van de bevolking voor de doodstraf. Maar onafhankelijke bevragingen laten een ander beeld zien. In een opiniepeiling die in 2010 door het Sociologencentrum van Minsk werd uitgevoerd, toonde maar 48 procent van de bevraagden zich voorstander van de doodstraf. In een andere bevraging, door de Wit-Russische organisatie Novak, pleitte 39 procent van de deelnemers voor de afschaffing van de doodstraf.

De veroordeling van Konovalov en Kovaljov en de emotionele oproep van Kovaljovs moeder om haar zoon genade te schenken, hebben de publieke opinie in Wit-Rusland beroerd. In Minsk verschenen stickers en posters met “neen aan de doodstraf”. Meer dan 50.000 Wit-Russen ondertekenden een petitie die de autoriteiten vraagt de twee niet te executeren. Dat is een uitzonderlijk succes voor een dergelijke actie in Wit-Rusland. De vraag is nu hoe president Loekasjenko reageert. Hij is de enige die de twee nog genade kan schenken. 

Dit jaar zijn er al zeker twee mensen terechtgesteld in Wit-Rusland. Mensenrechtenorganisaties schatten dat er sinds de onafhankelijkheid van het land in 1991 al vierhonderd gevangenen voor het vuurpeloton zijn verschenen.

Nieuw taboe

Amper een jaar geleden was er uitzicht op een moratorium op terechtstellingen in Wit-Rusland. Toen begon een parlementscommissie daarover te discussiëren. Maar nu is het onderwerp weer taboe.

“We werkten samen met een organisatie in Wit-Rusland om tot een publieke discussie over de doodstraf te komen, maar ze gaven toe angst te hebben om met dat thema in verband te worden gebracht. Er heerst een gevoel van beklemming in het middenveld”, zegt een buitenlandse campagnevoerder.

“Het klimaat is helemaal veranderd. Loekasjenko voert een ongenadige repressie,” zegt Heather McGill, een onderzoekster van Amnesty International. Het VN-Comité tegen Foltering stelde vorige maand dat onder meer Aleh Gula, de voorzitter van het Wit-Russische Helsinkicomité, en Ales Byalyatski, de voorzitter van de Wit-Russische mensenrechtenorganisatie Viasna, worden lastiggevallen door de overheid.

Volgens onafhankelijke media in Wit-Rusland durven ook politici het onderwerp niet meer aan te kaarten uit angst Loekasjenko boos te maken.