Ontwikkelingen in Malta opsteker voor persvrijheid in Europa

Onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia schreef over corruptie in haar land maar dat werd haar twee jaar geleden fataal. In oktober 2017 werd ze uit het leven gerukt door een autobom.

Caruana Galizia’s onderzoek bracht naar boven dat er banden waren tussen hoge regeringsleden en de zakenwereld.

Premier onder druk

Tot een paar weken geleden was er nog maar weinig vooruitgang geboekt in het onderzoek naar de moordenaars van Caruana Galizia maar na een paar vage arrestaties en ministeriële aftredens kwam premier Joseph Muscat uiteindelijk toch steeds meer onder druk te staan.

Een sleutelfiguur in de zaak zou nu naar verluidt onderzoekers essentiële informatie geven over betrokkenen bij de moord. Velen hopen daarom dat de opdrachtgever van de moord snel kan worden geïdentificeerd, wat de weg zou vrijmaken voor gerechtelijke vervolging, de persvrijheid in Malta en een sterk signaal naar andere Europese landen.

Impact op persvrijheid

“Het gaat ineens snel dus hopen we dat er ook gauw een oplossing zal zijn” zegt Pauline Ades-Mevel, hoofd Europese Unie en Balkan bij Reporters Without Borders (RSF), een organisatie die waakt over persvrijheid wereldwijd. “Als het brein, de huurmoordenaar en de tussenpersoon zouden worden vervolgd, en de zaak uiteindelijk zou worden opgelost, zou dat een enorme impact hebben op de persvrijheid in Malta.

“Maar tevens zou het een enorm krachtig signaal zijn naar landen in Europa want dat wil zeggen dat journalisten en organisaties als de onze, de luis in de pels zijn van mensen die denken dat ze boven de wet leven en hun daden ongestraft kunnen blijven. Zij zijn nog niet van ons vanaf”, zegt ze.

Moord in Europa

De moord op Caruana Galizia haalde wereldwijd het nieuws omdat het in een Europese lidstaat gebeurde. De aanslag vestigde de aandacht op de gang van het gerecht in Malta.

Organisaties zoals RSF hadden al eerder gewaarschuwd dat Europa niet langer de onbetwiste “veilige haven” voor journalisten was en ze documenteerden jaarlijks een stijging van de aanvallen op journalisten en een toenemende druk op de persvrijheid over het hele het continent.

Dood Slovaakse journalist

Slechts enkele maanden na de dood van Caruana Galizia werden de Slovaakse journalist Jan Kuciak en diens verloofde Martina Kusnirova doodgeschoten aan hun huis in Velka Maca in het westen van Slovakije.

Net als Caruana Galizia had ook Kuciak een onderzoek lopen naar vermeende corruptie op het hoogste regeringsniveau. Op het moment van zijn overlijden werkte hij aan een artikel over banden tussen de Italiaanse maffia en enkele Slovaakse politici.

Na de moord op Kuciak kwam het tot protesten die hebben geleid tot het ontslag van toenmalig premier Robert Fico. Het daaropvolgende politieonderzoek resulteerde in de veroordeling van de prominente zakenman Marian Kocner die de moord op de journalist zou hebben bevolen.

Autobom

Een paar maanden na de dood van Caruana Galizia werden drie mannen gearresteerd op verdenking van het plaatsen van de bom in haar auto. Twee jaar later is er nog altijd geen proces geweest en werd er verder niemand gearresteerd in relatie tot de moord.

De autoriteiten kregen veel kritiek voor hun lakse houding en werden daarover onder meer door de familie van de vermoorde journaliste onder vuur genomen.

Mede onder druk van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa (PACE) besloot de Maltese overheid daarop om een openbaar onderzoek op te starten.

Vragen bij het onderzoek

Lokale journalisten hadden echter vragen bij de onafhankelijkheid van dat onderzoek. Ze verwezen onder meer naar vermeende belangenvermenging bij sommige van de raadsleden.

Op de tweede verjaardag van de moord op Caruana Galizia bracht RSF een rapport uit over de moeilijke situatie van journalisten in Malta – iets dat ontkend werd door de overheid – en benadrukte de organisatie dat Malta 30 plaatsen gedaald was in de World Press Freedom Index sinds 2017.

Keert het tij?

Deze maand lijkt het tij enigszins te keren met enkele snelle ontwikkelingen in de zaak zoals de arrestatie van Yorgen Fenech, een machtige zakenman, en het aftreden van het hoofd van het kabinet van de premier, Keith Schembri.

Ook de minister van Toerisme Konrad Mizzi en de minister van Economie Chris Cardona zetten een stap terug sinds de arrestatie van Fenech. Na de publicatie van de Panama Papers in 2016 had Caruana Galizia minister Mizzi en zakenman Fenech nog beschuldigd van corruptie in verband met de eigendom van geheime bedrijven in Panama.

Premier Joseph Muscat en Schembri zijn hechte vrienden. Schembri werd eerder deze week gearresteerd, maar later opnieuw vrijgelaten. De oppositie reageerde furieus, zeggende dat de premier hem een hand boven het hoofd had gehouden.

In de hoofdstad Valletta braken daarop de afgelopen dagen protesten uit; duizenden mensen eisten zijn ontslag.

Politieke inmenging

Premier Muscat zei dat hij niet zou opstappen totdat de mensen die de moord hebben besteld, zouden geïdentificeerd zijn. Hij heeft ook, in schril contrast met de politieambtenaren of de procureur-generaal, dagelijks verklaringen afgelegd over de laatste ontwikkelingen in de Caruana Galizia-zaak, inclusief over een mogelijk pardon.

Dit heeft aanleiding gegeven tot bezorgdheid over politieke inmenging in het onderzoek. In een gezamenlijke verklaring hebben tien internationale persorganisaties, waaronder het Comité voor de bescherming van journalisten (CPJ), RSF en het Europees Centrum voor pers- en mediavrijheid (ECPMF), de oproep van PACE herhaald dat Muscat afstand dient te nemen van het onderzoek.

“Malta heeft nood aan een onafhankelijk, onpartijdig onderzoek naar de moord op journaliste Daphne Caruana Galizia. Er mag geen inmenging zijn”, schreven de organisaties.

“Het is verontrustend dat de enige persoon die de laatste weken commentaar geeft op het onderzoek, de premier is. Door zichzelf in het middelpunt van het onderzoek te plaatsen, ontstaat het risico op belangenvermenging”, beaamt Ades-Mevel van RSF.

Voorzichtig optimisme

Het is onduidelijk wat de premier de komende dagen zal doen. Wat al wel vaststaat, is dat er meer protesten zullen volgen.

Lokale Maltese journalisten zijn voorlopig voorzichtig optimistisch. “Er is weer wat hoop op gerechtigheid voor Daphne”, zegt Nigel Mifsud van het Instituut voor Maltese Journalisten.

Ondertussen hebben veel mensen meer geloof gekregen in het feit dat de beschuldigen over corruptie op hoog niveau, zoals journalisten zoals Caruana Galizia hebben beweerd, inderdaad steek houden. Zo was er de boodschap van de Kamer van Koophandel eerder deze week dat “de reikwijdte van criminele activiteiten die de laatste jaren tot op de hoogste machtsniveaus zijn binnengedrongen” nu helder is.

“Wat Daphne heeft geschreven, wordt hier nu bewezen”, zegt Mifsud. “Het is overduidelijk dat al haar verdenkingen correct blijken te zijn.”

“Sommigen dachten dat de moord nooit zou opgehelderd worden. Het feit dat we nu al in dit stadium zitten, is iets waar journalisten in andere landen kracht kunnen uithalen. Wat zij doen is zinvol. Hun werk en onderzoek leiden naar resultaten.”