Migratie-experts pleiten voor bescherming klimaatvluchtelingen

In 2010 kwamen er bij aardverschuivingen meer dan driehonderd mensen om op de hellingen van de berg Elgon in Oost-Oeganda. Duizenden anderen raakten ontheemd. Deze week waarschuwde het Oegandese Rode Kruis dat er nieuwe landverschuivingen dreigen in de regio Elgon.

Ontheemding door natuurrampen is wereldwijd een probleem. In de afgelopen twee jaar raakten tientallen miljoenen mensen hun huis erdoor kwijt. Hoe deze mensen beschermd kunnen worden, was onderwerp van discussie tijdens de Nansen-conferentie over Klimaatverandering en Ontheemding in de 21ste eeuw, die begin deze week in Oslo werd gehouden.

De Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN, António Guterres, zei dat er maatregelen genomen moeten worden om ontheemden zowel binnen als buiten de eigen landsgrenzen te beschermen.

Tijdelijke bescherming

Op 6 juni publiceerde het Centrum voor Intern Ontheemden een rapport waaruit bleek dat meer dan 42 miljoen mensen in 2010 ontheemd zijn geraakt. Negentig procent van de ontheemden was slachtoffer van natuurrampen die vermoedelijk samenhangen met de klimaatverandering.

Guterres zei dat ontheemding veelal een binnenlands probleem is en dat het in de eerste plaats aan regeringen is om hun verantwoordelijkheid te nemen. Maar hij waarschuwde ook dat steeds meer mensen de grenzen over gaan en niet meer in staat zijn terug te keren.

Mensen die na natuurrampen naar het buitenland vluchten, hebben geen bescherming omdat ze volgens de Vluchtelingenconventie uit 1951 niet in aanmerking komen voor een vluchtelingenstatus. Guterres pleitte voor regelingen die "tijdelijke bescherming" bieden aan mensen die natuurgeweld ontvluchten.

Hij drong ook aan op een andere reactie van de internationale gemeenschap op natuurrampen. "De internationale gemeenschap reageert traditioneel op rampen met opvangkampen, water en voedsel en de bouw van scholen en klinieken. De miljarden dollars aan noodhulp hebben in de afgelopen decennia niet geleid tot versterking van de capaciteit ter plaatse. In nationale aanpassingsstrategieën moet rekening worden gehouden met de samenhang tussen klimaatverandering en menselijke mobiliteit."

Xenofobie

Guterres legde uit dat de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR de nieuwe terminologie "klimaatvluchtelingen" en "milieuvluchtelingen" mijdt, om verwarring met mensen die vluchten voor vervolging en gewapende conflicten te voorkomen. Deze mensen vallen onder de Vluchtelingenconventie uit 1951.

Als er een nieuw internationaal instrument komt dat bescherming biedt aan mensen die ontheemd raken door natuurgeweld, kan dat leiden tot vijandigheid ten opzichte van migratie in gastlanden omdat er van die landen dan meer gevraagd wordt.

"In de huidige context zal het niet gemakkelijk zijn tot een bindend internationaal instrument te komen over de rechten van deze mensen. Xenofobie is nu al wijdverbreid en wordt in veel gevallen aangewakkerd door populistische politici", zei hij.

De Keniaanse commissaris voor Vluchtelingenzaken, Peter Kusimba, zei dat ook zijn land te maken heeft met migratie door klimaatproblemen. In Noord-Kenia worden al twintig jaar Somalische vluchtelingen opgevangen. Kusimba zei dat de bevolking in die regio veel steun nodig heeft om zich aan te passen aan de demografische veranderingen en klimaatverandering.

"We hebben een ministerie voor Noord-Kenia en proberen de milieukwesties aan te pakken. De plaatselijke bevolking heeft kennis op het gebied van klimaatverandering. Die kennis moeten we vermeerderen en we moeten de mensen helpen ernstige droogteperiodes door te komen", zei hij.

Zuidelijk Afrika

Kelly David, hoofd van het VN-Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken in Zuidelijk en Oostelijk Afrika, zei dat gebrek aan data het moeilijk maakt voor regeringen om een goed antwoord te formuleren op migratie door klimaatproblemen.

"Er zijn geen goede gegevens over hoe de migratie door klimaatoorzaken precies verloopt. Dat komt deels door conflicten. De meeste vluchtelingen uit de Hoorn van Afrika zijn naar buurlanden gevlucht als gevolg van oorlog", zegt David. "Gebrek aan goede data leidt ertoe dat regeringen ter plaatse niet effectief reageren op migratie door klimaatproblemen."

David zei dat steeds meer mensen uit Oost-Afrika en de Hoorn van Afrika als gevolg van ernstige droogte migreren naar Zuidelijk Afrika. Regeringen van landen in Zuidelijk Afrika hebben hun grenscontroles verscherpt, maar dat is geen oplossing omdat mensen via alternatieve routes toch binnenkomen.

"Ethiopiërs en Somaliërs verzamelen zich in het noorden van Mozambique en reizen per boot langs de kust om vervolgens landinwaarts te trekken", zei ze.