Gambia blijft mogelijk toch lid Strafhof

Gambia heeft over de afgelopen twintig jaar, tijdens het bewind van president Yahya Jammeh, een bedenkelijke mensenrechtenreputatie opgebouwd. Daarmee zou het land op de radar van het ICC kunnen staan. Jammeh stelde echter dat de reden voor terugtrekking was dat het ICC bevooroordeeld zou zijn, omdat het zich vooral op Afrikaanse landen richt. De aankondiging van de terugtrekking volgde ook na herhaalde, mislukte verzoeken van Gambia om de Europese Unie aan te klagen voor de dood van duizenden Afrikaanse migranten in de Middellandse Zee.

De nieuwe president Barrow zegt het ICC echter te zien als een orgaan dat zich inzet voor goed bestuur, en dat is wat hij voor ogen heeft met Gambia. Hij zei dat onder meer in een inteview met Deutsche Welle en het persbureau Associated Press.

Omar Al-Bashir

In september verklaarde de Burundese minister van Buitenlandse Zaken, Alain Myamitwe, voor de Verenigde Naties dat "politiek gemotiveerde redenen het ICC ertoe aanzetten om Afrikaanse zaken te kiezen."

Enkele maanden eerder, in april, had het ICC het plan aangekondigd om onderzoek te gaan doen naar mensenrechtenschendingen in verband met de aankomende verkiezingen in Burundi en de ongrondwettelijke claim van president Pierre Nkurunziza om nog een termijn aan de macht te blijven.

De Zuid-Afrikaanse aankondiging van terugtrekking uit het ICC in het bijzonder werd gezien als een klap, omdat Zuid-Afrika een van de mede-oprichters en sterkste voorstanders van het Strafhof was.

De Zuid-Afrikaanse terugtrekking kwam nadat het land in 2015 de Zuid-Soedanese president Omar Al-Bashir niet had gearresteerd, toen hij in 2015 Zuid-Afrika bezocht voor een bijeenkomst van de Afrikaanse Unie (AU). Al Bashir is aangeklaagd door het Strafhof. Het ICC beschuldigde Zuid-Afrika er vervolgens van niet mee te werken aan procedures, wat kennelijk de relatie beschadigd heeft.

Rwanda en Joegoslavië

Sommige leden van de Afrikaanse Unie roepen al op tot een uittocht uit het ICC sinds de eerste spanningen met het Strafhof begonnen in 2009, toen het hof een arrestatiebevel uitvaardigde tegen Omar al-Bashir. Er bestaat echter geen consensus binnen de unie over vertrek uit het ICC. Verschillende Afrikaanse landen, inclusief Zambia, Botswana, Tanzania, Malawi, Sierra Leone, Senegal en Nigeria zijn tegen terugtrekking.

De perceptie dat het ICC bevooroordeeld is, werd in de afgelopen jaren versterkt. De oprichting door de VN van tribunalen voor oorlogsmisdaden in Rwanda en Joegoslavië diende als routekaart naar de oprichting van het ICC in juli 2002.

Het belangrijkste doel van het Strafhof was om als een permanent internationaal tribunaal dienst te doen, onderzoek uit te voeren en daders van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden te vervolgen.

Afrika telt de grootste regionale groep landen die partij is in het ICC. Vierendertig Afrikaanse landen hebben het oprichtingsverdrag, het Statuut van Rome, geratificeerd.

Sinds de oprichting van het ICC veertien jaar geleden, werden negen van de tien actieve zaken gevoerd tegen aangeklaagden uit Afrikaanse landen. Zij kwamen uit de Centraal-Afrikaanse Republiek, Mali, Ivoorkust, Libië, Kenia, Soedan (Darfour), Oeganda en de Democratische Republiek Congo.

Politiek opportunisme

Een zaak kan op drie manieren voor het ICC gebracht worden. Dat kan via individuele regeringen van bezorgde landen, wat het geval was in Oeganda, de Democratische Republiek Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek. De aanklager van het ICC kan ook zelf een procedure in gang zetten, wat gebeurd is in Kenia en Ivoorkust. De derde methode is via verwijzing door de VN-Veiligheidsraad, wat het geval was met Soedan en Libië, landen die zelf geen partij zijn in het ICC.

Hieruit blijkt dat het ICC zelf slechts in twee Afrikaanse landen een zaak in gang gezet heeft. De andere Afrikaanse zaken kwamen allemaal bij het ICC op verzoek van de landen zelf, of via doorverwijzing door de VN-Veiligheidsraad.

Ondanks het feit dat Afrikaanse landen zelf een aantal zaken naar het ICC hebben verwezen, "bestaat de zorg dat het ICC vooral Afrika als doelwit heeft uit politiek opportunisme", zei de Zuid-Afrikaanse opperrechter Mogoeng Mogoeng in 2014 tijdens de conferentie Africa Legal Aid (AFLA). "De realiteit is dat er grove mensenrechtenschendingen hebben plaatsgevonden, en nog steeds plaatsvinden, buiten de grenzen van Afrika. En toch, zeggen de critici tegen het ICC, lijkt er minder enthousiasme te bestaan om van die wreedheden een zaak te maken."

Derdewereldrechtbank

ICC-hoofdaanklager Fatou Bensouda, afkomstig uit Gambia, zei eerder tijdens een forum van het ICC dat het haar vooral stoort dat bij kritiek op de zogenaamde "Afrikaanse vooringenomenheid" al snel de volle aandacht gaat naar de propaganda van een paar invloedrijke individuen. "De miljoenen anonieme mensen die lijden onder deze misdaden, worden vergeten."

"De grootste belediging aan slachtoffers van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid is dat machtige individuen, die voor het lijden verantwoordelijk zijn, zichzelf afschilderen als slachtoffers van pro-westerse vooroordelen", zei ze.

Universaliteit en gelijkheid voor de wet zijn enkele van de basisidealen van het Strafhof. Drie permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, de Verenigde Staten, Rusland en China, zijn echter geen partij in het ICC. Dat stimuleert het beeld dat het ICC niet onpartijdig is en vooral een "derdewereldrechtbank" is.

In januari van dit jaar ging het eerste formele onderzoek buiten Afrika van start, naar oorlogsmisdaden in Georgië tijdens de oorlog met Rusland in 2008. Momenteel doet het ICC ook onderzoek in Gabon, op verzoek van de regering van dat land, en in Colombia, Palestina, Afghanistan.

In Irak wordt onderzoek gedaan naar vermeende oorlogsmisdaden door Britse soldaten, en in Oekraïne naar misdaden door Oekraïense separatisten en Russische troepen.