Europese dwergstaten hinken achterop wat betreft homorechten

Toen Zwitserland vorig jaar als een van de laatste West-Europese landen het homohuwelijk legaliseerde, maakte dat ook veel reacties los in het buurlandje Liechtenstein. De parlementsleden van het kleine vorstendom spraken in de dagen daarop bijna unaniem hun steun uit voor het homohuwelijk. En dit jaar is een eerste Pride-evenement gepland in het officieel katholieke land met minder dan veertigduizend inwoners.

Grote buren

“Ik denk dat het altijd zo is geweest; we hebben altijd gewacht tot grotere landen het initiatief nemen”, zegt Stefan Marxer van Flay, de enige lgbtq+-groep in Liechtenstein.

Het vorstendom wordt door de belangenorganisatie ILGA-Europe op plaats 40 van de 49 wordt gezet als het gaat om wettelijke bescherming voor lgbtq+-mensen, net achter Roemenië en Oekraïne. Van alle Europese ministaten scoort enkel Malta hoog, met een eerste plaats in de ILGA-classificatie.

Volgens de huidige wetgeving in Liechtenstein hebben koppels van hetzelfde geslacht toegang tot een geregistreerd partnerschap, met een aantal economische en sociale voordelen. Maar ze kunnen niet adopteren en er is geen specifieke wetgeving voor transgenders om van naam of geslacht te veranderen.

“Normaal gezin”

De vorst van Liechtenstein, prins Hans-Adam II - die zijn veto kan uitspreken tegen elke nieuwe wetgeving die door het parlement wordt aangenomen - is tegen de uitbreiding van huwelijksrechten voor homokoppels, als dat zou betekenen dat ze dezelfde rechten zouden krijgen om kinderen te adopteren als heteroseksuele stellen.

“Als twee homoseksuelen een paar jongens adopteren, is dat niet onproblematisch”, zei hij vorig jaar in een radio-interview. Hij voegde eraan toe dat kinderen het recht hebben om op te groeien in een “normaal gezin”.

Toch neemt de druk om te veranderen toe, zegt Marxer. “Alle Duitstalige landen behalve Liechtenstein hebben het huwelijk opgesteld voor paren van hetzelfde geslacht. Het is tijd voor Liechtenstein om dat ook te doen.”

Wind der verandering

Religie en traditie hebben ook een grote invloed in kleine staatjes als Andorra, San Marino en Monaco. Ook zij hinken achterop wat betreft de bescherming van lgbtq+-rechten, zegt ILGA-Europe. Ook de regeringen van die landen weigeren commentaar over het onderwerp. 

San Marino, dat door ILGA-Europe als 42e wordt beoordeeld, heeft pas in 2004 het verbod op seksuele betrekkingen tussen personen van hetzelfde geslacht opgeheven. In de Noord-Italiaanse enclave zijn er geen lgbtq+-organisaties.

Paolo Rondelli, het enige openlijk homoseksuele parlementslid in het land, heeft zich daarom aangesloten bij Arcigay, de grootste lgbtq+-groep van Italië, in de naburige stad Rimini.

Maar volgens Rondelli waait de “wind der verandering” over uit grotere landen, wat de “conservatieve tradities” van San Marino beïnvloedt. 

In 2019 haalde een referendum om een verbod op homofobe discriminatie in de grondwet op te nemen 71,46 procent van de stemmen. Vorig jaar legaliseerde het land abortus.

Maar het kan nog even duren voordat politici lgbtq+-gelijkheid - inclusief het homohuwelijk - op hun wetgevingsagenda zetten, zegt Rondelli. “De meeste parlementsleden komen van katholieke partijen, dus praten over lgbtq+-rechten is niet hun eerste prioriteit, ook al stemden de meesten in 2018 voor het geregistreerd partnerschap”, zegt hij.

Andorra 

In Andorra, het landje in de Pyreneeën ingeklemd tussen Frankrijk en Spanje, probeert de katholieke kerk grenzen te stellen aan pro-lgbtq+-hervormingen, zeggen actievoerders.

Andorra wordt geleid door twee co-prinsen: de Franse president en de rooms-katholieke bisschop van Urgell, in de Spaanse regio Catalonië. Het land heeft in 2014 een verregaande wet op het burgerlijke partnerschappen aangenomen - die worden alleen geen “huwelijk” genoemd.

“De enige reden waarom het geen homohuwelijk wordt genoemd, is omdat het bisdom dat niet accepteert”, zegt Loan Poulet, een 33-jarige Andorrese opvoeder die een boek voor kinderen heeft geschreven over transkwesties.

Volgens Poulet deden de grote aantallen immigranten de houding in het land veranderen, en - mede dankzij de brede wet op het burgerlijk partnerschap - staat Andorra nu op de 26e plaats in de ILGA-Europe-lijst.

Maar, zeggen voorstanders van lgbtq+-rechten, het politieke establishment lijkt niet echt geneigd om meer diepgaand te hervormen. 

“Andorrese instellingen erkennen niet graag dat onze grotere buren invloed op ons hebben”, zegt Rocio Soler, voorzitter van DiversAnd, de enige lgbtq+-groep in Andorra. “Het is een klein land dat zijn eigen identiteit wil behouden.”

Ook de lage criminaliteitscijfers, waaronder homofoob of transfoob geweld, kunnen het gebrek aan wetgeving verklaren die lgbtq+-rechten verankert, zegt ze.

“Omdat je niets hoort over geweld tegen bepaalde groepen, denken mensen dat we in orde zijn, dat we niets anders nodig hebben”, zegt Soler. Ze denkt ook dat de omvang van het land de aanhoudende conservatieve houding gedeeltelijk zou kunnen verklaren. “Het feit dat we elkaar allemaal kennen, verhoogt de sociale druk en maakt het moeilijker om uit de kast te komen.”

Discretie

Ook lgbtq+-mensen in het rijke Monaco vinden het moeilijk om open te zijn over hun seksualiteit. De stadstaat heeft geen anti-discriminatiewetten heeft en het homohuwelijk en adoptie door homokoppels zijn er verboden. Sinds kort is het geregistreerd partnerschap voor homostellen wel goedgekeurd.

Het vorstendom met zo'n veertigduizend inwoners staat op de 45e plaats in de ILGA-Europe-rangschikking - de laagste plaats van de ministaatjes. Het Vaticaan, het kleinste land ter wereld, is niet opgenomen in de ranking.

Volgens Wim Prior, een Belgische man die samen met zijn partner de Gay Lifestyle Association (GLAM) heeft opgericht in Monaco, ontwikkelt zich een bescheiden homoscene in het land . “Discretie is een heel belangrijk woord in Monaco”, zegt hij, maar de houding begint te veranderen. “Monaco is echt open en veilig.”

In Liechtenstein hopen voorstanders van lgbtq+-rechten dat de historische stemming van Zwitserland de tekenen van vooruitgang kan omzetten in wettelijke garanties.

Elia Deplazes, een 32-jarige Zwitserse transman die in Liechtenstein woont, kon rechtszekerheid vinden onder de onlangs aangenomen wetten van zijn thuisland, waaronder een identiteitsverordening voor transpersonen die deze maand van kracht werd.

Deplazes, die met een man getrouwd was en een kind kreeg voordat hij uit de kast kwam als trans, is verzekerd door mensenrechteninstituut van Liechtenstein dat zowel zijn huwelijks- als ouderschapsrechten zullen worden gerespecteerd als gevolg van de Zwitserse wetgeving. “Het wordt de eerste keer in de geschiedenis van dit land dat dit gebeurt”, zegt hij.

-

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation