Arme jongeren overspoelen Braziliaanse winkelcentra met flashmobs

Rolezinho betekent zoveel als een uitstapje met vrienden (het werkwoord 'rolar' betekent 'uitgaan met vrienden' in het jongerentaaltje). Het fenomeen begon in december.

Een groep jongeren plande via Facebook een rolezinho in een winkelcentrum in São Paulo. Ze wilden er wat plezier maken, niet evident voor veel jongeren in een land waar vrijetijd en cultuur duur is. Er daagden meteen zesduizend jongeren op, een soort flashmob.

Tijdens rolezinhos wordt niets gestolen of vernield. De jongeren hangen er alleen rond, ze luisteren naar luide Braziliaanse funk, die geïnspireerd is op Amerikaanse rap.

Rubberkogels

Maar de angst dat het wereldkampioenschap voetbal, dat in juni en juli in Brazilië plaatsvindt, verstoord zal worden, ziet er diep in. De politie treedt soms hard op tegen de rolezinhos, met wapenstok, traangas, pepperspray en rubberkogels. Het wakkert de flashmobs alleen maar aan. Ook in andere steden duiken ze nu op. Zodra winkelcentra lucht krijgen van een rolezinho sluiten ze preventief te deuren.

"We zijn naar hier gekomen om te tonen dat arme jongeren ook consumenten zijn", zegt Iata Anderson (19), een student geografie tijdens een flashmob in Rio de Janeiro. "Ik steun de rolezinhos in São Paulo. De politie reageert er met traangas en de wapenstok omdat de deelnemers Afro-Brazilianen uit de rand zijn, die voor velen niet thuishoren in de luxueuze, gesofisticeerde omgeving van de winkelcentra."

"Ook in de kerstperiode is er veel meer volk in de winkelcentra", zegt Anderson. "Is dat dan een bedreiging voor de veiligheid?"

Nieuwe middenklasse

Anderson woont in een favela, een van de armenwijken aan de rand van Rio. Hij staat symbool voor de nieuwe Braziliaanse middenklasse. Het zijn jongeren die aan openbare universiteiten studeren, toegang hebben tot het internet en over krediet en koopkracht beschikken, een gevolg van tien jaar links beleid onder Luiz Inácio Lula da Silva en Dilma Rousseff.

Volgens socioloog Ignacio Cano van het Laboratorium voor de Analyse van Geweld van de Universiteit van Rio de Janeiro staat de reactie van de politie en de winkelcentra niet in verhouding tot de feiten. Ze staat haaks op "de evolutie van winkelcentra van tempels van de consumptiemaatschappij tot vrijetijdscentra. Ze trekken een steeds diverser publiek aan, of dat nu aankoopt of niet, en bieden sinds kort ook openbare diensten aan." Cano vreest dat de winkelcentra de elitaire kant opgaan.

Paleizen van de bourgeoisie

Velen zeggen dat het al zover is. "Wie een donkere huid heeft, wordt onmiddellijk in de gaten gehouden door het veiligheidspersoneel. Dat gaat ervan uit dat we waarschijnlijk iets gaan stelen", zegt Diego Meier, een Afro-Braziliaanse jongere. Voor hem zijn de winkelcentra "paleizen van de bourgeoisie en het kapitalisme".

"Soms behandelt het winkelpersoneel mij slecht", zegt Iata Anderson, die net als Meier een donkere huidskleur heeft. "Het valt mij ook op dat het Afro-Brazilianen zijn die de bewaking doen en de toiletten schoonmaken. We moeten dezelfde rechten krijgen, zonder dat huidskleur, sociale achtergrond of koopkracht een rol spelen."

De teksten van de funkmuziek waar de jongeren tijdens de rolezinhos naar luisteren, gaan over het bezitten van luxegoederen en het uitgaan met blonde meisjes. "Dit soort funk kondigde het rolezinho-fenomeen aan", zegt filmstudent Gonzalo Gaudenzi, die het genre bestudeerde. "Het toont een verlangen, bewust of onbewust, naar sociale integratie. Maar het maakt ook deel uit van de cultuur."

"De muziek waar ze hele dagen naar luisteren, zegt hen dat ze de beste meisjes en de hoogste sociale status kunnen bereiken door de beste auto's, kleren en horloges te hebben. En ook al kunnen ze die niet kopen, ze proberen zo dicht mogelijk bij die wereld te geraken en zijn aanwezigheid voelen. En waar kunnen ze dat? In de winkelcentra."

Vreedzame demonstraties

President Rousseff uitte kritiek op het harde politieoptreden en de vooroordelen tegen arme jongeren.

Minister voor Raciale Gelijkheid Luiza Bairros noemde de rolezinhos "vreedzame demonstraties." "De problemen ontstaan wanneer blanke mensen bang worden van zwarte jongeren."

Linkse organisaties zien er een vorm van protest in, een aanklacht tegen discriminatie.

Met het WK voetbal in zicht en de presidentsverkiezingen in oktober kunnen de rolezinhos een politiek wapen worden, zegt Fernando Gabeira, journalist en voormalig parlementslid voor de Groene Partij. "Kleine bewegingen kunnen groot worden, net zoals in juni vorig jaar, toen er zware protesten uitbraken tegen de tariefverhogingen in het openbaar vervoer en tegen de corruptie. Er werd toen een betere gezondheidszorg en een beter onderwijs geëist."