VN-experts "diep bezorgd" over giftig Zweeds afval in Chili

Het Zweedse bedrijf Boliden dumpte bijna veertig jaar geleden tonnen giftig afval nabij het Noord-Chileense plaatsje Arica. De bewoners van Arica “kampen nog altijd met ernstige gezondheidsproblemen veroorzaakt door de stort”, stelt een panel van acht VN-experts. “De gemeenschap is jarenlang de toegang tot de rechtbank ontzegd, heeft weinig of geen herstelbetalingen ontvangen en zelfs vandaag nog worden degenen die medische zorg nodig hebben genegeerd”.

Het giftige afval, dat onbedekt in de buitenlucht ligt en blootgesteld is aan de elementen, vormt vooral door het hoge arsenicumgehalte een risico voor de volksgezondheid en de veiligheid van de drinkwatervoorziening.

“De gevolgen voor de gemeenschap zullen met het verstrijken van de jaren alleen maar duidelijker worden”, stellen de experts in hun verklaring. Die werd vrijgegeven door het kantoor van de Hoge Commissaris voor de mensenrechten van de Verenigde Naties, de voormalige Chileense president Michelle Bachelet (president van 2006-2010 en 2014- 2018).

Naar schatting twaalfduizend mensen zijn getroffen, en de stort heeft al vele mensen het leven gekost, aldus de Zwitserse experts.

Zweden wist ervan

Omwonenden melden onder meer kanker, gewrichtspijn, ademhalingsmoeilijkheden, allergieën, bloedarmoede, miskramen en geboorteafwijkingen. Sommige vrouwen uit de gemeenschap die als kind op de afvalberg speelden, zijn niet in staat gebleken om zwanger te worden.

In 1984 en 1985 dumpte het Zweedse bedrijf Boliden Mineral ongeveer 20.000 ton giftig afval in Arica. Het afval bevatte hoge concentraties arsenicum, kwik, cadmium en lood. Boliden betaalde een plaatselijk bedrijf, Promel, om het afval in ontvangst te nemen en op te ruimen.

“Zweden wist dat het afval in Chili werd gedumpt, maar handelde niet in overeenstemming met de internationale verplichtingen die zijn vastgelegd in de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) en het internationaal milieurecht”, stellen de deskundigen.

Ze voegen daaraan toe dat op het moment van de eerste verzending, het invoerverzoek dat de Chileense autoriteiten ontvingen, ten onrechte vermeldde dat het afval niet giftig was.

Juridische mogelijkheden

In 2013 ondernamen 796 inwoners van Arica met de hulp van mensenrechtenactivisten juridische stappen tegen Boliden in Zweden. Het Hof van beroep van Noord-Norrland oordeelde dat de klachten van de slachtoffers van beperkte duur waren, en het Zweedse Hooggerechtshof weigerde de zaak in behandeling te nemen.

Voor de VN-experts “komt dit neer op een ontkenning van milieurechtvaardigheid, dat bovendien in strijd is met het recht op een eerlijk proces zoals is erkend in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.” Ze bekritiseren ook de gezondheidsautoriteiten van Arica, omdat zij de invoer van giftig afval toestonden zonder een chemische analyse uit te voeren.

Moderne milieuwetten houden rekening met zogenoemde latentieperiodes van blootstelling aan gifstoffen (de tijdsperiode tussen de blootstelling aan de giftige stof en het ontstaan van klachten; vaak tientallen jaren), en tellen elke tijdslimiet vanaf het moment van manifestatie van de gezondheidsschade.

Woningen

Huisvestingscorporaties bouwden jarenlang woningen in het verontreinigde gebied. Deze woningen worden tot op de dag van vandaag bewoond door Chileense burgers, migranten en asielzoekers die geregeld in (extreme) armoede leven.

De experts stellen dat zowel de autoriteiten van Zweden als van Chili verantwoordelijk zijn. “De Zweedse en Chileense autoriteiten moeten samenwerken om een einde te maken aan deze langdurige mensenrechtenschendingen.”

“Er moeten dringende maatregelen worden genomen om het gevaarlijke afval veilig naar Zweden te retourneren voor een correcte opruiming. Ook moet dringend effectieve ondersteuning verstrekt worden aan de huidige en voormalige inwoners van Arica, waaronder medische zorg, toegang tot adequate huisvesting en hulp bij verhuizing”, adviseren ze.