Gukurahundi-bloedbad achtervolgt Zimbabwaanse president

Voor Mnangagwa loopt de periode van honderd dagen waarin hij de meest dringende zaken wilde aanpakken, af. Zijn focus lag op economisch herstel, maar mensenrechtenorganisaties hebben een eigen agenda. Overlevenden van de zogenoemde Gukurahundi-wreedheden, een campagne door het leger waarbij duizenden burgerdoden vielen, willen dat de president het duistere verleden van het land aankaart.

Activisten beschuldigen de president, het leger en topambtenaren van misdaden tegen de menselijkheid. Bij de Gukurahundi-wreedheden kwamen ongeveer 20.000 mensen om. Nu Mnangagwa aan de macht is, is dat volgens hen een mogelijkheid om deze misdaden aan te kaarten. Onder de voormalige president Robert Mugabe was die mogelijkheid er niet; hij negeerde de kwestie.

Moment van waanzin

Mugabe wordt ervan beschuldigd opdracht te hebben gegeven tot de campagne tegen burgers, die door sommigen genocide wordt genoemd. Mugabe noemde het eerder “een moment van waanzin” en weigerde excuses aan te bieden.

Toen Mnangagwa nog onder Mugabe diende, riep hij de woede van overlevenden en familieleden van de slachtoffers op toen hij verzoeken om een waarheids- en verzoeningscommissie op te richten, afwees. Hij stelde dat het niet nodig was om oud zeer op te rakelen.

De commissie zou moeten werken op de wijze van de Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie na de apartheid: daders kregen geen gevangenisstraffen, maar amnestie als ze hun misdaden volledig erkenden en slachtoffers kregen de gelegenheid hun verhaal te doen. De slachtoffers verleenden de amnestie aan de daders.

Daders bekend

Charles Gumbo is een van de overlevenden van Gukurahundi. Hij heeft nog littekens van een bajonet op zijn hoofd en is nu activist die zich inzet voor autonomie voor het zuidwesten van Zimbabwe. Gumbo zegt dat Mnangagwa, hoge leden van de regerende Zanu-PF en legercommandanten die Mnangagwa aan de macht hielpen, een antwoord moeten geven op de Gukurahundi-wreedheden.

“We weten wie de daders zijn”, zegt hij. “Ze zitten allemaal nog in de regering en komen er straffeloos mee weg. We zullen niet rusten totdat deze kwestie naar tevredenheid is opgelost”, zegt Gumbo. Van Mnangagwa verwachten de meeste mensen echter weinig, aangezien hij door velen wordt gezien als “schuldige nummer 1”, volgens Gumbo.

Noord-Korea

Toen operatie Gukurahundi in de jaren tachtig van start ging, ogenschijnlijk om een opstand van dissidenten in Matabeleland en Midlands in de kiem te smoren, was Mnangagwa minister van Veiligheid.

Perence Shiri, gepensioneerd luchtmachtcommandant, werd in het nieuwe kabinet van Mnangagwa minister van Landbouw. Hij was destijds commandant van de Vijfde Brigade, de militaire eenheid die door Noord-Koreanen werd getraind om operatie Gukurahundi uit te voeren. Ook hij weigerde in de afgelopen jaren antwoord te geven op vragen over mensenrechtenschendingen.

Incompetentie

“Deze regering zal de kwestie niet oplossen”, zegt Zenzele Ndebele, een Zimbabwaanse journalist en filmmaker. Hij kwam in 2007 met de documentaire Gukurahundi: A Moment of Madness. Die werd echter nooit vertoond in Zimbabwe.

De documentaire ging in première in buurland Zuid-Afrika, nadat de autoriteiten toestemming hadden geweigerd om de film te vertonen. “De incompetentie van de Nationale Vredes- en Verzoeningscommissie werkt in het voordeel van de regering”, constateert Ndebele.

In januari van dit jaar tekende president Mnangagwa de Vredes- en Verzoeningswet, waarmee een Nationale Vredes- en Verzoeningscommissie (NPRC) een feit werd. Sinds februari houdt de NPRC openbare bijeenkomsten. Activisten willen dat de Gukurahundi-kwestie daar aan bod komt, iets waar de commissieleden zich volgens hen weinig enthousiast over tonen.

Identiteitsbewijs

Velempini Ndlovu, een onafhankelijke onderzoeker die mondelinge getuigenissen van slachtoffers over Gukurahundi vastlegt, zegt dat slachtoffers formele betrokkenheid van de regering bij de kwestie willen zien. “Ze willen in staat gesteld worden openlijk hun pijn te uiten, in alle vrijheid en zonder ‘get over it’ te horen te krijgen. De mensenrechten zijn op grove wijze geschonden.”

Gukurahundi leidt ook onder Zimbabwanen onderling tot verhitte discussies. Sommigen laten op online discussieforums weten dat de economie prioriteit moet krijgen. Anderen stellen dat het land alleen vooruitkomt als Gukurahundi op een goede manier wordt afgesloten, en daarvoor is openheid over de mensenrechtenschendingen nodig.

Ook zijn er activisten die herstelbetalingen eisen, en verhalen over mensen die geen geldige papieren zoals geboortebewijzen hebben, omdat hun ouders vermoord zijn tijdens Gukurahundi. “Deze slachtoffers willen de mogelijkheid krijgen een identiteitsbewijs aan te vragen. Zij, en veel anderen, kunnen geen geboortebewijs of identiteitsbewijs krijgen omdat er van hun ouders geen overlijdensakte is”, zegt Ndlovu.