Duitslands AfD en de opkomst van rechts populisme in Europa

De partij is amper vijf jaar oud en was dus een pasgeborene bij de vorige verkiezingen in 2013. AfD behaalde toen 4,7 procent, net onder de kiesdrempel van 5 procent en dus kansloos voor vertegenwoordiging in het parlement.

In de vier jaren die daarop volgden heeft de AfD zich grondig getransformeerd. Ooit was het een partij die voornamelijk werd geleid door professoren die zich zorgen maakten over de toekomst van de euro. Nu is het veel meer een brede beweging van rechtse naysayers.

Geen alternatief?

De naam van de partij komt voort uit Angela Merkels beroemde opmerking, op het hoogtepunt van de financiële crisis, dat er geen alternatief was voor het beleid dat haar regering voorstelde om de euro te redden.

AfD argumenteerde dat er wel alternatieven waren en zo werd een partij geboren die probeert te illustreren wat die alternatieven zijn.

Maar de partij transformeerde op een radicale manier en verliet de louter euro-gerichte focus. Naarmate de eurocrisis afnam, daalde de populariteit van de AfD en dreigde voor de partij een betekenisloos bestaan.

Toen kwam de vluchtelingencrisis op gang in 2015 en 2016. Het antwoord van AfD op het opendeurbeleid van Merkel heeft de partij bijna onherkenbaar gemaakt van diegene die Bernd Lucke en zijn mede-eurosceptici in april 2013 hebben opgericht.

Oppositie tegen Merkel

Een aantal AfD-politici gebruikten onder meer een soort retoriek die het moderne Duitsland nog niet eerder gehoord had. Frauke Petry, waarschijnlijk de meest bekende figuur van de partij, beweerde in januari 2016 dat er situaties zijn die legitimeren dat Duitse grensambtenaren vluchtelingen die de grenzen proberen over te steken, zouden neerschieten.

Er zijn ook mensen zoals Bjoern Hoecke die het verleden van Duitsland willen relativeren, net zoals er figuren zijn die sterk anti-moslim zijn. De oppositie tegen Merkels beleid ten aanzien van vluchtelingen blijft niettemin de galvaniserende kracht die de partij bij elkaar houdt. In die zin ontvangt de AfD echo's van het Front National in Frankrijk en andere radicaal-rechtste partijen in Europa.

Nochtans is de situatie bij de AfD ook meer complex. Alhoewel veel van de eurosceptici die de partij hebben opgericht die ondertussen weer hebben verlaten, is hun invloed niet volledig verdwenen. Een van de twee leidende kandidaten voor de 2017-verkiezing is bijvoorbeeld Alice Weidel, een 38-jarige lesbische vrouw die voor Goldman Sachs heeft gewerkt. Ze spreekt vloeiend Mandarijn en woonde zes jaar in China om er te werken aan een proefwerk over het Chinese pensioenstelsel. Ze is zeker niet de archetypische leider van een ultra-rechtse partij.

Wereldpolitiek voeren

Nu de partij echter in het federale parlement zal zetelen, zal ze moeten leren omgaan met de uitdagingen van het echte wereldpolitieke leven binnen de Bundestag. Er is geen tekort aan kapiteins maar in deze realiteit komt het erop aan om te vinden wat de Duitsers Sachpolitiker noemen, parlementsleden die kunnen omgaan met de vragen van parlementaire commissies. Nu moeten ze laten zien dat ze aan politiek kunnen doen, en niet enkel erover kunnen praten. Voor een partij die zeer weinig ervaring heeft met het leven binnen de politieke instellingen, wordt dit een uitdaging van formaat.

De grote vraag wordt vooral hoe de partij het er vanaf zal brengen in 2021. AfD heeft geen kans om daadwerkelijk te regeren. Alle Duitse partijen hebben al lang aangekondigd dat ze geen coalitie met de AfD willen vormen, maar toch zullen de AfD-politici moeten aantonen dat ze een gemeenschappelijke lijn ontwikkelen over beleidsvraagstukken die tot nu toe een eerder onbelangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van de partij.

De opkomst van de AfD is een schok voor Duistland en velen voelen zich erg ongemakkelijk bij de idee dat ze rechts van de CDU zullen plaatsnemen in het parlement. Toch is het zo dat de grootste uitdaging voor de AfD nog moet komen.

Daniel Hough is politiek wetenschapper aan de universiteit van Sussex en doet onderzoek naar de Duitse politiek.

Bron: The Conversation