Erkenning Salvadoraanse indianen nog dode letter

De leiders van inheemse gemeenschappen en organisaties vrezen dat de in juni 2014 geratificeerde grondwetswijziging, die nieuwe rechten voor de indianen bevat, een dode letter zal blijven. "Aan goede intenties geen gebrek, maar nu moet er ook schot in de zaak komen", verklaart Betty Pérez, hoofd van de Salvadoraanse Nationale Inheemse Coördinatieraad.

De aanpassing van artikel 63 in de grondwet bepaalt dat El Salvador "inheemsen erkent en een beleid zal uitwerken voor het behoud en de ontwikkeling van hun etnische en culturele identiteit, wereldvisie, waarden en spiritualiteit". Dit heeft betrekking op een brede waaier van zaken, van respect voor hun geneeskunde tot hun collectieve landrechten.

De indianen van El Salvador zijn decennialang genegeerd en onzichtbaar gebleven - sinds hun rebellie in 1932, die onder het bewind van Maximiliano Martínez bloedig in de kiem werd gesmoord. Daardoor is er maar weinig bekend over de sociaaleconomische omstandigheden waarin ze vandaag leven.

Pachters

Volgens Perfil de los Pueblos Indígenas de El Salvador, een rapport dat de Salvadoraanse regering en inheemse organisaties in 2003 samen met de Wereldbank schreven, is ongeveer een tiende van de 6,5 miljoen inwoners van Indiaanse afkomst. Ze doen vooral aan landbouw als pachter of landarbeider. Veel gemeenschappen maken en verkopen ook traditionele gebruiksvoorwerpen.
Organisaties en experts zeggen dat de toepassing van de hervorming een beleid vereist met exclusieve focus op, en respect voor, de wereldvisie van elke indianengroep op het vlak van onderwijs, milieu, arbeid, gemeenschapsontwikkeling en landrechten.

De gezondheidszorg bijvoorbeeld moet een "interculturele" focus hebben, zodat indianen verzorging kunnen krijgen die hun cultuur respecteert. Dat staat zo in een rapport uit 2013 van de toenmalige speciale VN-rapporteur voor de rechten van inheemse volkeren, James Anaya, die het land bezocht in 2012.

Healing

Zo'n focus zou de erkenning van traditionele geneespraktijken mogelijk maken, zoals de healings van de 88-jarige Rosalío Turush in Izalco. Ze leerde het gebruik van kruiden van haar voorouders, maar ook hoe pijn kan worden verzacht bij een botbreuk of verstuiking.

"Vroeger waren geneesmiddelen zeldzaam, dus gebruikten de mensen planten", vertelt Turush. "Om dysenterie te genezen bijvoorbeeld, is er een plant die we trencillo noemen. Vandaag komen patiënten vooral voor mijn massages."

Om de grondwetswijziging die de nieuwe rechten regelt in de praktijk te brengen, zijn er secundaire wetten nodig. Op dat vlak is er nog bijna geen enkel initiatief genomen. "Als de beleidsmakers hier geen werk van maken, zal de hervorming een dode letter in de grondwet blijven", verklaarde Florentín Meléndez, opperrechter van het Salvadoraanse Hooggerechtshof.

Hij verwees op de herdenking van het bloedbad in 1932 ook naar de netelige kwestie van het collectieve landbezit, dat al in de grondwet stond maar nooit geregeld is. "Gemeenschappelijk bezit is erkend, maar de regering moet nog concrete invulling geven aan die rechten, niet enkel op papier."

Aan het eind van de negentiende eeuw werd het gemeenschappelijke land van de indianen ingepalmd door koffieplantages. De plantagebezitters lijfden tienduizenden indianen en boeren in als arbeiders die in schrijnende armoede moesten leven. De sociale onvrede die daaruit voortkwam, was later een van de oorzaken van de burgeroorlog (1980-1992) die aan 80.000 mensen het leven kostte.

Machtige oppositie

Volgens Pérez is de grondwettelijke hervorming vervolgens een decennium vertraagd dankzij de oppositie van machtige economische groepen, die vreesden voor de onteigening van het gemeenschappelijke land dat in de negentiende eeuw van de inheemse groepen werd afgenomen, of andere maatregelen die hun belangen zouden schaden.

Deze groepen zouden ook de goedkeuring van de secundaire wetten om de hervorming te implementeren, tegenhouden. "We leven in een kapitalistisch systeem. Er zijn economische en politieke elementen die de regering verhinderen om deze verandering door te voeren", meent Pérez.
De situatie van inheemse volkeren veranderen, is een moeilijk proces van lange adem, stelt Gustavo Pineda, directeur voor inheemse zaken bij het ministerie van Cultuur. De regeringsfunctionaris verklaart dat "indianen eeuwenlang systematisch verwaarloosd en genegeerd zijn."