Wat moeten we weten over het steekspel tussen Iraanse proxy's en Amerikaanse bommenwerpers in het Midden-Oosten?

Wat was het doelwit van de Amerikaanse vergeldingsaanvallen?

De reactie van de VS ging verder dan een aanval op het zogeheten Islamitisch Verzet in Irak, de groep die de verantwoordelijkheid opeiste voor de droneaanval op 28 januari.

De naam verwijst niet naar één specifieke groep. Het gaat eerder om een overkoepelende organisatie die ongeveer sinds 2020 verschillende door Iran gesteunde milities in de regio vertegenwoordigt. 

Iran ontkent officieel enige betrokkenheid bij de droneaanval van 28 januari. Maar het is bekend dat het Islamitisch Verzet in Irak deel uitmaakt van de milities die door Teheran worden gesteund met geld, wapens en training via het Iraanse elitekorps de Islamitische Revolutionaire Garde.

In de afgelopen maanden hebben delen van dit netwerk van door Iran gesteunde milities, de verantwoordelijkheid opgeëist voor meer dan 150 aanvallen op Amerikaanse bases in Syrië en Irak.

De Amerikaanse vergeldingsaanvallen waren dan ook gericht op meer dan 85 doelwitten in Irak en Syrië, die allemaal gelinkt zouden zijn aan Iraanse proxy’s en de Revolutionaire Garde.

De officiële doelstelling van de Amerikaanse operatie is om verdere door Iran gesteunde agressie af te schrikken. In Syrië voerden de VS verschillende luchtaanvallen uit, die naar verluidt resulteerden in de dood van ten minste achttien militieleden en de vernietiging van tientallen doelwitten in Al-Mayadeen en Deir el-Zour, belangrijke bolwerken van door Iran gesteunde strijdkrachten.

In Irak meldde een andere Iraansgezinde militie, de Popular Mobilization Forces, dat Amerikaanse aanvallen resulteerden in de dood van zestien van hun leden, waaronder zowel strijders als medici.

De reactie van de VS was veel krachtiger dan andere recente acties tegen dergelijke groepen. Washington wil duidelijk de dreiging die in de regio uitgaat van de Iraanse Revolutionaire Garde en verwante groeperingen harder aanpakken. 

Wat weten we over het netwerk dat het doelwit was van de aanval?

Aanvankelijk ontstond het Islamitisch Verzet in Irak als reactie op buitenlandse militaire aanwezigheid en inmenging in het land, na de door de VS geleide invasie in Irak in 2003. Het Islamitisch Verzet in Irak fungeerde als een verzamelnaam voor Iraakse milities die pro-Teheran waren, op die manier konden ze onder één vlag aanvallen uitvoeren. Na verloop van tijd ontwikkelde het zich tot koepel voor door Iran gesteunde milities die buiten Irak opereerden, onder meer in Syrië en Libanon.

Tegenwoordig opereert het Islamitisch Verzet vaak in samenwerking met Iran om diens invloed in de regio te behouden, maar op nationaal niveau - dus respectievelijk in Irak, Syrië en Libanon - hebben de groepen onder de paraplu hun eigen agenda.

Opererend onder de merknaam Islamitisch Verzet, verbergen deze milities de identiteit van de werkelijke daders van hun operaties. Dit was te zien bij de dodelijke aanval van 28 januari 2024 op Tower 22, een Amerikaanse militaire basis in Jordanië. Hoewel het duidelijk is dat een door Iran gesteunde militie de aanval met drones heeft georkestreerd, is het moeilijk om de specifieke factie binnen de brede coalitie aan te duiden.

Die bewuste strategie om de specifieke dader van de aanvallen te verdoezelen stelt landen voor problemen om de precieze daders te identificeren en te bestraffen.

Wat is het verwachte resultaat van de Amerikaanse aanvallen?

De Amerikaanse legerleiding zei op 2 februari dat het doel van de operatie is om de operationele capaciteiten, wapens en bevoorradingsnetwerken van de Revolutionaire Garde en haar proxy’s hard te raken. 

De aanvallen waren gericht op commandocentra, inlichtingenfaciliteiten, opslaglocaties voor raketten, drones en munitiedepots. Het doel is niet alleen om hun huidige operationele infrastructuur aan te tasten, maar ook om toekomstige aanvallen af te schrikken.

De actie volgde op de ontdekking van een Iraanse drone die gebruikt was bij een aanval op Jordanië.

Als bredere strategie hebben de VS ook sancties uitgevaardigd tegen leden van de Revolutionaire Garde die betrokken waren bij de verkoop van olie ten gunste van Hamas en Hezbollah, en hebben ze cyberaanvallen uitgevoerd tegen Iran.

Hoe zal dit de strategie van Iran in de regio beïnvloeden?

Voorafgaand aan de Amerikaanse reactie op 2 februari kondigde Kataib Hezbollah, een groepering die banden heeft met Iran, een stop aan van aanvallen op Amerikaanse doelen. 

Dat werd beschouwd als een erkenning van de ernstige implicaties van het drone-incident in Jordanië. Volgens sommigen was de aangekondigde gevechtspauze het resultaat van druk vanuit Teheran. Die theorie werd in Washington echter argwanend onthaald. 

Toch toont deze ontwikkeling de complexe wisselwerking aan tussen de invloed van Iran en de autonomie van de groepen die behoren tot de zogenaamde As van het Verzet: de verzameling van  strijdende partijen die zich tegen de Amerikaanse aanwezigheid in het Midden-Oosten weren en in verschillende mate worden gesteund door Iran.

De Amerikaanse luchtaanvallen - in combinatie met sancties en aanklachten - dienen als een strategie om verdere agressie van Iran en zijn proxy’s af te schrikken. Door kritieke infrastructuur aan te vallen, zoals commando- en controlecentra, inlichtingenoperaties en wapenopslagfaciliteiten, wil de aanpak het vermogen van Iran om macht te projecteren in Syrië en Irak ondermijnen.

De meervoudige reactie van de VS - luchtaanvallen in combinatie met sancties en aanklachten - moet dienen als een ferme waarschuwing om de regionale stabiliteit en de belangen van de VS niet te schaden. Daarnaast moet ze ook het vermogen van Iran om macht uit te oefenen in Syrië en Irak ondermijnen.

Het doel is om Iran diplomatiek en economisch te isoleren en tegelijkertijd de Iraanse steun aan milities in de regio af te knijpen.

De doeltreffendheid van luchtaanvallen en sancties in het afschrikken van door Iran gesteunde agressie blijft echter onzeker. De geschiedenis leert ons dat soortgelijke acties van de VS sinds de Hamas-aanval op Israël van 7 oktober, en zelfs al in 2017, aanvallen van groepen die door Iran gesteund zijn, niet hebben gestopt.

De regering Biden probeert door dit conflict te navigeren zonder het te laten escaleren, met een aanpak die zich richt op de geldstromen die Iraanse proxies ondersteunen. De gevolgen van zulke sancties voor Iran en de regio zijn echter complex.

Op de korte termijn zou elke Amerikaanse vergelding tegen Iraanse belangen de regionale spanningen kunnen verhogen en de cyclus van wederzijdse aanvallen kunnen verergeren. Daardoor neemt het risico van een breder regionaal conflict toe. 

En aangezien het voorwendsel voor de aanval de oorlog tussen Israël en Hamas is, kan elke reactie van de VS indirect van invloed zijn op het verloop van dat conflict. 

De Iraanse strategie gericht op het aanpakken van bedreigingen van buitenaf voordat ze binnen de landsgrenzen plaatsvinden, impliceert dat Iran proxy’s zal blijven steunen met wapens, financiering en tactische kennis om de invloed en legitimiteit van de VS en haar bondgenoten in de regio te verminderen.

Dit onderstreept het delicate evenwicht dat nodig is om te reageren op door Iran gesteunde agressie - met als doel de belangen van de VS veilig te stellen en tegelijkertijd een escalatie naar een breder regionaal conflict te voorkomen.

-

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.