Wagner-debacle in Rusland is veeg teken voor Afrikaanse landen (OPINIE)

Veel Afrikaanse landen kampen met een waaier aan bedreigingen voor hun veiligheid: gewelddadig extremisme, terrorisme, opstanden, banditisme, conflicten tussen gemeenschappen, zeepiraterij, separatistisch geweld, ontvoering, oliediefstal, .… Ze roepen daarom vaak de hulp in van “non-state actors”.

Maar als coördinator Observaties van Georganiseerde Misdaad in Centraal-Afrika bij het Instituut voor Veiligheidsstudies in Dakar, denk ik dat de recente gebeurtenissen in Rusland drie implicaties kunnen hebben voor die Afrikaanse landen: rebellie, toenemende mensenrechtenschendingen en insubordinatie aan de militaire overheden.

Afrikaanse landen die zich inlaten met Wagner, en dus Rusland, moeten voorzichtig zijn, en de korte rebellie in Rusland heeft enkele duidelijke lessen voor de landen die de huurlingen op hun grondgebied hebben uitgenodigd.

Privélegertjes kunnen immers wel effectief zijn op het slagveld en milities kunnen nuttig zijn om inlichtingen te verzamelen. Maar het onvermogen van nationale overheden om ze onder controle te krijgen, doet ernstige twijfels rijzen.

Afrikaanse staten kunnen beter de volledige verantwoordelijkheid nemen voor de hervorming van hun veiligheidssector. Ze kunnen beter hun eigen militaire en politiediensten reorganiseren om effectief een antwoord te bieden op de vele interne en externe veiligheidsuitdagingen.

Milities

Veel Afrikaanse landen zijn op drie manieren afhankelijk geworden van zogenaamde “niet-statelijke actoren”. Ze gebruiken bijvoorbeeld milities, werken samen met vrijwillige  burgerwachtgroepen als veiligheidsdiensten, of ze betalen voor huurlingen zoals Wagner. 

Het gebruik van milities zien we bijvoorbeeld in Nigeria, waar de regering in 2015 een miljoenencontract toekende aan het Oodua Peoples Congress, een etnische militie, om oliepijpleidingen te bewaken.

Zeven jaar later verleende de Nigeriaanse senaat wetgevende steun aan een bewakingscontract van miljarden aan Global West Vessel Specialist Ltd, een particulier maritiem beveiligingsbedrijf van Government Ekpemupolo, voormalig commandant van de Beweging voor de Emancipatie van de Nigerdelta en beter bekend als “Tompolo.”

Die contracten komen er in feite op neer dat nationale activa worden overgedragen aan gewapende bendes voor bescherming. Ze zijn een belediging voor de Nigeriaanse grondwet, die wetshandhavings- en veiligheidsinstanties aanduidt als ultieme aanbieders van veiligheid.

Burgerwachten

Een ander voorbeeld is vrijwillige bewaking, om het vacuüm op te vullen waar de staat tekortschiet. Een recente studie toont aan dat, waar mensen zich onzeker en onbeschermd voelen, ze innovatieve manieren vinden om op criminaliteit en bedreigingen te reageren. Sommigen vertrouwen op particuliere beveiliging en anderen, vooral de armen, vertrouwen op waakzaamheid van de gemeenschap. Dat zagen we onder meer in Kenia.

Uit mijn recent onderzoek blijkt dat burgerwachten ook strategische taken vervulden in het noordwesten van Nigeria. Ze slaan er aanvallen van bandieten af, redden slachtoffers van ontvoeringen en arresteren criminelen. Soms nemen ze ook deel aan gezamenlijke veiligheidsoperaties met politie en leger.

De Nigeriaanse deelstaat Borno gebruikt de Civilian Joint Task Force en lokale jagers als aanvulling op de militaire inspanningen bij terrorismebestrijdingsoperaties. Ze staan op de loonlijst van de overheid.

Huurlingen

Wagners rol in Afrika past in de derde categorie: partnerschappen van de staat met particuliere militaire huurlingen. Wagner is op die manier actief in meer dan een dozijn Afrikaanse landen.

Mali bijvoorbeeld koos ervoor met de groep samen te werken als antwoord op de groeiende onveiligheid, een diplomatieke rel met de VN-vredesmissie in het land en de verbanning van buitenlandse troepen die streden tegen terreurgroepen.

In de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) werden de huurlingen naar verluidt vanaf 2018 actief, nadat de regering en Moskou waren overeengekomen om Russische militaire steun en wapens te ruilen voor mijnbouwconcessies.

Eind 2020 verslechterde de veiligheidssituatie in het land in aanloop naar algemene verkiezingen. De rol van Wagner veranderde van ondersteuning en training naar gevechten.

En in 2019 riep Mozambique de hulp in van Wagner-strijders om te helpen de islamitische militanten in de noordelijke provincie Cabo Delgado in bedwang te houden.

Implicaties

De Wagner-opstand in Rusland heeft drie mogelijke implicaties voor Afrikaanse landen.

Een eerste is het risico van rebellie: staten waarin de Wagner-groep actief is, kunnen met gewapende opstand te maken krijgen. In sommige gevallen hebben het leger en de politie al kritieke veiligheidsoperaties aan de groep uitbesteed. In de Centraal-Afrikaanse Republiek bijvoorbeeld hebben Wagner-huurlingen alle bestuursniveaus van het land geïnfiltreerd.

Als tweede is er het risico op toegenomen mensenrechtenschendingen en straffeloosheid. In landen waar Wagner actief is, worden relevante agentschappen steeds vaker tegengewerkt bij de monitoring en rapportage over misbruiken. 

In Mali heeft een VN-onderzoeksmissie al sterk bewijs geleverd dat meer dan vijfhonderd dorpelingen zijn gedood door Malinese troepen en Wagner-huurlingen. En in de Centraal-Afrikaanse Republiek heeft het Armed Conflict Location & Event Data Project sinds december 2020 meer dan 180 aanvallen op burgers geregistreerd waarbij Wagner-huurlingen betrokken waren.

Tot slot is er het gevaar van insubordinatie aan de militaire overheden. De Wagner-opstand in Rusland ontstond deels om weerstand te bieden aan een poging van het Russische ministerie van Defensie om de groep onder staatscontrole te brengen.

Dat is een slecht voorteken voor de meeste Afrikaanse landen waarin Wagner actief is. In de meeste gevallen is het leger van het land niet opgewassen tegen de huurlingen. De opstand van Wagner tegen het Kremlin laat zien dat de groep ook de handen ineen kan slaan met opstandige facties in zwakkere Afrikaanse regimes om de democratie te ondermijnen.

Bovendien zouden ook de andere niet-statelijke gewapende groepen in de landen ervoor kunnen kiezen om zich te laten leiden door de Wagner-groep, en niet langer verantwoording af te leggen aan het leger.

Wat nu?

Afrikaanse landen die de huursoldaten hebben uitgenodigd, moeten dringend hun veiligheidsarchitectuur herzien. Dat moet beginnen door hun beveiligingsbeleid en operaties te ontkoppelen van huurlingen en niet-statelijke gewapende actoren.

__

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.