Verbod op genitale verminking in Soedan: praktijk moet nog volgen

Genitale verminking is een pijnlijke, onnodige en gevaarlijke procedure die blijvende schade veroorzaakt. Meestal worden meisjes besneden voordat ze in de puberteit raken. In Soedan staat nu maximaal drie jaar gevangenisstraf en een boete op dit vergrijp.

In Soedan heeft 88 procent van de vrouwen tussen 15 en 49 jaar oud een of andere vorm van genitale verminking ondergaan, zegt het VN-Bevolkingsfonds. De nieuwe wet wordt dan ook gezien als een grote stap op weg naar democratische hervormingen, een jaar nadat dictator Omar al-Bashir was afgezet na een revolutie.

Culturele weerstand

Het handhaven van deze wet blijkt echter een ander verhaal. Niet alleen heerst er in het land culturele weerstand tegen de nieuwe wet, ook de covid-19-pandemie draagt eraan bij dat achter gesloten deuren de praktijk wordt voortgezet.

De nieuwe wet werd op 10 juli geratificeerd, bijna drie maanden nadat hij officieel was aangenomen. In de tussentijd riskeerden degenen die betrapt werden op FGM (female genital mutilation) slechts beperkte sancties, zoals inbeslagname van hun medische uitrusting. Daarna brak de pandemie uit. Soedanese scholen moesten voortijdig sluiten, en het lijkt erop dat veel gezinnen dit moment hebben aangegrepen om meisjes te besnijden.

Eis voor huwelijk

FGM komt voor in verschillende vormen. Soms wordt de clitoris verwijderd, in andere gevallen wordt de vagina gedeeltelijk dichtgenaaid. De praktijk wordt in geen enkele religieuze tekst voorgeschreven, maar komt desondanks vooral voor in moslimgemeenschappen in delen van Afrika, het Midden-Oosten en delen van Azië.

In veel gemeenschappen wordt het gezien als een eis voor een huwelijk. Meestal wordt de procedure uitgevoerd zonder verdoving en door traditionele ‘besnijders’, die geen medische opleiding hebben gevolgd. De meisjes worden bij de besnijdenis vaak vastgebonden.

Traumatisch

De gevolgen van FGM zijn ernstig en langdurig. Tamador Ahmed Abdalla, specialist op het gebied van kinderbescherming bij Unicef in Soedan, zegt dat de procedure zowel geestelijke als lichamelijke schade veroorzaakt bij meisjes. In de meest ernstige gevallen “overlijden ze aan bloedingen of krijgen ze tetanus door onhygiënisch handelen.” Veel vaker lijden ze ernstig pijn bij de menstruatie, seksuele gemeenschap, zwangerschap en geboorte van een kind.

Het mentale trauma is net zo ernstig. “Het is het moment in je leven waarop je lichaam met geweld geschonden is – twee vrouwen houden je in bedwang en doen je iets aan waar je je niet bewust van bent … Dat blijft bij je”, zegt Abdalla.

Pogingen om de praktijk te verbieden begonnen in Soedan al in 1946, toen sommige vormen van FGM wettelijk werden verboden. De handhaving bleef echter grotendeels uit. Met de herintroductie van de sharia-wetgeving onder president Bashir mislukten in 2002, 2009 en 2015 pogingen om FGM te criminaliseren.

Invloed pandemie

Vrouwenrechtenactivisten zeggen dat met de nieuwe wet hetzelfde kan gebeuren, los van het verdwijnen van Bashir van het politieke toneel. Momenteel leidt een progressievere “soevereine raad”, met luitenant-generaal Abdel Fattah al-Burhan als voorzitter, het land.

Sufian Abdul-Mouty, een vertegenwoordiger van het VN-Bevolkingsfonds (UNFPA) in Soedan, zegt dat er geen exacte data beschikbaar zijn over het aantal besnijdenissen sinds het uitbreken van de pandemie in maart. “Er zijn verhalen van partnerorganisaties van het UNFPA die wijzen op een toename van het aantal gevallen in Khartoum en andere staten.”

Abdalla zegt ook verhalen te horen. Informatie van Unicef wijst erop dat de aantallen stijgen in de Soedanese staten Witte Nijl, Khartoum en Jazeera. Activisten vermoeden dat het feit dat kinderen nu niet naar school gaan door de pandemie, hierop invloed heeft. Iets soortgelijks doet zich volgens berichten voor in Somalië.

Schoolvakanties

Jarai Sabally van Donor Direct Action zegt echter dat de pandemie alleen een extra impuls gaf aan het gebruikelijke “FGM-seizoen” in Somalië en Soedan, in de zomer. Hawa Aden Mohamed, oprichter van de Somalische partnerorganisatie, het Galkayo Education Center for Peace and Development, zegt dat ouders traditioneel gezien, als de scholen sluiten, hun kinderen meenemen naar het platteland waar FGM gebruikelijk is.

“Het verschil is dat de scholen dit jaar eerder sloten als gevolg van covid-19”, zegt Mohamed. “Veel ouders uit de stad hebben hun kinderen daardoor eerder dan gebruikelijk naar het platteland gestuurd, met als gevolg dat de meisjes besneden werden. Daarom zien we een plotselinge stijging.” Het UNFPA en Unicef bevestigen dat schoolvakanties de gebruikelijke periodes zijn waarin meisjes besneden worden.

Sociale uitsluiting

Mogelijk had het invloed gehad als de nieuwe wet eerder in het jaar was aangenomen. Maar behalve wetgeving, zijn ook voorlichting en culturele hervormingen nodig, zeggen experts. Een uitdaging die door de pandemie bemoeilijkt wordt. (Soedan telt momenteel meer dan 12.000 bevestigde gevallen van covid-19 en 786 doden op een bevolking van 43 miljoen)

Adbul Mounty van het VN-Bevolkingsfonds zegt dat activisme en bewustwording kunnen leiden tot een toename van de besnijdenissen, omdat mensen bang zijn voor sociale uitsluiting of sociaal stigma als ze afwijken van de norm. Die angst kan sterker zijn dan de angst voor boetes of gevangenisstraffen. “De regering moet hier heel voorzichtig mee omgaan, en zich eerst richten op gemeenschappelijke bewustwording en het vergroten van de acceptatie van de wet.”

Jongere mannen

Er rust nog een groot stigma op meisjes die niet besneden zijn. Volgens Abdalla van Unicef wordt een meisje vaak “teruggegeven” aan de familie, als een echtgenoot ontdekt dat ze niet besneden is, met het verzoek dat alsnog te doen. Daar staat volgens Unicef tegenover dat gesprekken met mannelijke universiteitsstudenten erop wijzen dat jongere mannen liever een relatie hebben met een meisje dat niet besneden is.

Dat kan in de komende jaren invloed hebben op het aantal meisjes dat besneden wordt, zegt Abdalla, maar het kan ook leiden tot een nieuw stigma voor meisjes die wel besneden zijn.

Campagnes nodig

Nu het nieuws alom beheerst wordt door covid-19, is het lastig aandacht te krijgen voor de nieuwe wet, zegt Abdalla. “Het is noodzakelijk om nauw samen te werken met de media, ngo’s en zelfs scholen, om docenten- en ouderraden te informeren. Zij moeten begrijpen waarom de wet is ingevoerd, want er zullen mensen zijn die misbruik maken van de situatie door te beweren dat de wet ouders criminaliseert.”

Hoewel het aantal besnijdenissen in Soedan gemiddeld hoog ligt, zegt Abdalla, zijn er verschillen tussen staten en lokale gemeenschappen. Hierdoor reizen ouders vaak naar bepaalde staten om hun dochters te laten besnijden, soms omdat een vroedvrouw in de eigen woonplaats weigert.

Kindhuwelijken

Nahid Jabralla, oprichter en directeur van SEEMA (Centrum voor Training en Bescherming van Vrouwen- en Kinderrechten) in Soedan, vindt dat aan FGM aandacht besteed moet worden in het nationale onderwijscurriculum.

De re-framing van FGM als mensenrechtenschending in plaats van culturele praktijk, kan eraan bijdragen dat deze nieuwe wet een succes wordt, zegt Jabralla. Eerdere regeringen in Soedan gebruiken FGM volgens haar als “onderdrukkingsmiddel”, en zelfs de VN deden er lang over om de praktijk te bestempelen als mensenrechtenschending, zegt ze.

In 2008 wisten mensenrechtenactivisten echter te voorkomen dat islamistische groepen bepaalde vormen van FGM legaliseerden. Sindsdien kreeg ook de strijd tegen kindhuwelijken meer aandacht.

Jabralla zegt “uitgeput” te zijn van de strijd, maar ze is nog steeds positief. “We hebben de ruimte, en we hebben van niemand toestemming nodig, ook niet van de regering”, zegt ze. “De wet alleen zal niets oplossen, maar samen met een goede campagne kunnen we wellicht tegen 2030 FGM uitroeien, in lijn met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op PassBlue.