Turkije speelt schaak in het Midden-Oosten

Het was zeker geen abnormale dag voor de Turkse minister van Buitenlandse Zaken. Turkije heeft overal in het Midden-Oosten haar rol als crisisbemiddelaar opgenomen: van Libië tot Iran, van Gaza tot Afghanistan. Met tot zover nog maar één concrete prestatie: de vrijlating van vier journalisten van de New York Times uit de handen van de Libische leider Moammar Kaddhafi.

Nieuw zelfvertrouwen

In 2002 kwam de Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) van Recep Tayyip Erdogan aan de macht. Sindsdien heeft de Turkse regering een gedurfd buitenlands beleid gevoerd. Dat zou meer met nationalisme en economisch eigenbelang te maken hebben dan met de islamitische overtuiging van de partij. ''Turkije wil niet zozeer de relaties met de moslimburen aanhalen, eigenlijk wil het enkel de eigen nationale trots en grandeur in de verf zetten'', zegt Omer Taspinar, directeur van de Turkse afdeling van denktank Brookings in Washington, ''er is sprake van een nieuw zelfvertrouwen, dat soms op overmoed begint te lijken.''

Dat nieuwe zelfvertrouwen is er gekomen door een combinatie van verschillende factoren: Turkije heeft steeds geweigerd om Amerikaanse troepen Irak te laten binnenvallen van op Turks grondgebied. Dat werd internationaal gezien als een verstandige beslissing. Daarna heeft het toch nauwe banden met de nieuwe regering in Bagdad en de autonome Koerdische regering in Arbil kunnen aanhalen.

De Franse en Duitse weigering Turkije toe te laten treden tot de Europese Unie heeft ervoor gezorgd dat het land steeds meer toenadering zocht tot het Midden-Oosten, Rusland en Azië. En die zet zou Europa nu zuur kunnen opbreken: terwijl Europa met economische problemen kampt, kent Turkije een jaarlijkse groei van negen percent. Het bruto binnenlands product is sinds het aantreden van de AKP verviervoudigd.

Diplomatiek vacuüm

De sterke rol van Turkije in de regio is deels te danken aan het diplomatiek vacuüm dat stugge Arabische regimes en mislukte Amerikaanse operaties achterlieten. Erdogans sterke veroordeling van de Israëlische militaire operatie in Gaza heeft bovendien de geloofwaardigheid van Ankara bij de Arabische buren opgekrikt. Tegelijk ondermijnde het echter Turkijes potentieel op te treden als bemiddelaar tussen Israel en de Arabieren. Volgens Turkse diplomaten was een Israëlisch-Syrische vredesdeal binnen handbereik maar ketste die af door het Israëlische militaire offensief in de Gazastrook.
De relaties met Israël bereikten een absoluut dieptepunt nadat Israëlische militairen een Turks schip aanvielen. Op dat Turkse schip zaten activisten die de zeeblokkade van Gaza wilden doorbreken. Tijdens de militaire actie kwamen negen Turkse activisten om.

De pro-democratische Arabische lente is een nieuwe uitdaging voor de Turkse regering. Maar welk standpunt het nu precies inneemt, is niet altijd even duidelijk. Hoewel Turks premier Erdogan één van de eerste leiders was die vond dat Egyptisch president Moebarak zo snel mogelijk moest aftreden, is hij veel minder expliciet wanneer het Libië betreft. Turkije heeft miljarden euro's investeringen in het land. Erdogan heeft tot nog toe enkel opgeroepen tot een staakt-het-vuren. Of Kaddhafi wel of niet zou moeten aftreden werd daarbij niet vermeld. Turkije is ook niet erg duidelijk over Syrië, dat een belangrijke bondgenoot is in de strijd tegen Koerdische rebellen. 

Amerikaans bondgenoot in Afghanistan

Ondertussen is Turkije één van de trouwste bondgenoten van de V.S. in Afghanistan. Een Turkse vredesmacht van 1700 troepen houdt  toezicht over Kaboel. Turkse bouwteams hebben al tachtig scholen en vijftig ziekenhuizen gebouwd. In tegenstelling tot andere NAVO-leden heeft Turkije beloofd om op lange termijn aanwezig te blijven in Afghanistan.

Het land heeft bovendien een prominente rol in de vredesbesprekingen in Afghanistan. Na besprekingen in Istanboel in juni vorig jaar werd een voorlopige tekst op papier gezet. VN-gezant in Kaboel Staffan de Mistura zou later dit jaar naar Turkije willen terugkeren om samen met de verschillende partijen op deze tekst verder te bouwen. Gevraagd waarom Ankara zoveel moeilijke diplomatieke taken op zich neemt zonder ooit zeker te zijn van succes, antwoordt een anonieme Turkse diplomaat: ''Je verbrandt je handen wanneer je gloeiend hete voorwerpen aanraakt, maar iemand moet het toch doen?''