Religieuze spanningen komen aan de oppervlakte in Syrië

Rond kwart voor vier klinken koranverzen uit de luidsprekers van de grote Omajjadenmoskee in Damascus. Elias, een christen en de eigenaar van een souvenirwinkeltje in een nabijgelegen straat, trekt een grimas. "Ze willen altijd betogen als ze gaan bidden", zegt hij, verwijzend naar de betogingen waaraan duizenden moslims na elk vrijdaggebed deelnemen. "Binnenkort gaan we allemaal failliet. De enige klanten die ik zie, komen langs in mijn dromen."

De aanhoudende protesten verhitten de gemoederen en zetten mensen tegen elkaar op. Dat is onder meer het geval in Jabla en Banyas, waar soennieten en alawieten – een sjiitische sekte – samenleven. In Hama, Homs en Lattakia zijn er spanningen tussen christenen en moslims.

De leden van sommige minderheden proberen zo weinig mogelijk op te vallen. "De Druzen zullen altijd aan het kortste eind trekken als we een nieuw regime krijgen; we kunnen ons er beter niet in mengen", zegt Hilal, een voormalige handelaar uit de Druzenregio Sweidah. In die streek is het tot hiertoe relatief kalm gebleven.

Boeven en islamisten

Sommige Syriërs schrijven de religieuze spanningen toe aan de uitlatingen van de regering. Volgens de bewindvoerders zijn de ongeregeldheden in het land het werk van boeven en islamisten. "Op die manier probeert het regime de repressie te legitimeren", zegt Talal el Atrach, een journalist en auteur uit Damascus. "Dat wakkert de angst bij de minderheden aan".

Maar tijdens de protesten in Deraa bij het begin van de opstand waren er ook al verontrustende slogans te horen. "Geen Iran, geen Hezbollah; we willen een moslimleider die God vreest", klonk het daar. De Hezbollah is een militante islamistische beweging in het buurland Libanon.

Toch "roepen de meeste betogers op tot vreedzame verandering en eenheid tussen christenen en moslims", zegt Hassan Abbas, een socioloog uit Damascus.

Alawieten en christenen

Meer dan 70 procent van de Syriërs zijn soennitische moslims. De alawieten vormen de grootste moslimminderheid. President Bashar al-Assad is een alawiet. De christenen, die opgedeeld zijn in drie geloofsgroepen, zijn goed voor ongeveer 10 procent van de bevolking. Kleine minderheden zijn onder meer de Druzen, de ismaëlieten en de joden. Anders dan in andere Arabische landen is de islam in Syrië geen staatsgodsdienst.

Religieuze spanningen werden door het regime de voorbije veertig jaar altijd onderdrukt. In 1982 vielen er naar schatting 25.000 doden toen legereenheden die gedomineerd werden door alawieten een opstand van de moslimbroederschap in Hama de kop indrukten. De spanningen bleven latent altijd aanwezig. Er wordt bijvoorbeeld opvallend weinig getrouwd tussen de verschillende geloofsgroepen, en als er gemengde koppeltjes ontstaan, trekken die vaak weg naar een plaats waar ze anoniem kunnen leven.

Ontwikkelingen die andere landen in de regio in beweging brachten, zoals de Russische invasie in Afghanistan, de verspreiding van het door Saoedi-Arabië gefinancierde wahabisme en de Amerikaanse invasie in Irak misten ook hun uitwerking in Syrië niet.

Geografische scheidslijnen

Ook het autoritaire bestuur dat Syrië de voorbije decennia kende, heeft bijgedragen tot de opkomst van de politieke islam in Syrië, zegt el Atrach. In sommige arme gebieden verschijnen nu ook salafisten, die een radicale vorm van de islam aanhangen.

Maar de breuklijnen die door Syrië lopen, volgen lang niet alleen religieuze verschillen. De opstand en de harde reactie van de regering ertegen brengen ook mensen uit bepaalde regio's dichter bij elkaar. Volgens Joshua Landis, een politicoloog en blogger, was dat onder meer het geval met het beleg van Deraa. "Door alle inwoners als misdadigers te behandelen, begonnen de meeste mensen zich tegen het regime te keren. Niet alleen de stad maar het hele district van Deraa ziet zich nu als een geheel, te onderscheiden van de mensen die de macht in handen hebben in Syrië.

"De revolutie is niet religieus geïnspireerd", benadrukt ook de socioloog Abbas. "De oorsprong ligt bij de vele kloven tussen rijk en arm. Veel van de mensen die van het platteland afkomstig zijn, voelen zich benadeeld", zegt Abbas.