Parlement legaliseert corruptie: 148.000 Guatemalteken op straat

Op 27 augustus verklaarde president Jimmy Morales het hoofd van de VN-commissie tegen corruptie (CICIG), Ivan Velasqueź, persona-non-grata. Velasqueź had namelijk gevraagd om de immuniteit van de president op te heffen. Hij wilde samen met procureur-generaal Thelma Aldana onderzoeken of de president tijdens de verkiezingscampagne illegaal geld had aanvaard voor zijn rechtse partij Frente de Convergencia Nacional.

Stemmen voor straffeloosheid

In de politieke saga die nadien volgde besliste het parlement dat de president zijn immuniteit kon behouden.

Twee dagen later, op 13 september, stemde ze "in spoedberaad en uit staatsbelang" wetten goed die de president, en de vele andere politici die betrokken zijn bij corruptieschandalen, zouden vrijwaren van vervolging. Bovendien zouden veroordeelden met een gevangenisstraf van minder dan tien jaar die kunnen inruilen voor een boete.

Dit kwam niet alleen corrupte politici ten goede maar ook tientallen criminelen veroordeeld voor afpersing, verduistering en in sommige gevallen moord.

Het was de druppel te veel voor veel Guatemalteken. Diezelfde dag, ondertussen Zwarte Woensdag genoemd, kwamen duizenden burgers spontaan op straat. De straatprotesten begonnen al na de gebeurtenissen van 27 augustus maar groeiden niet aan tot dezelfde proporties als het massale protest dat in 2015 de toenmalige president, Otto Perez Molina, tot aftreden dwong. Samen met zijn vice-minister wacht hij nu zijn proces af in de gevangenis. Ook zij waren verwikkeld in een corruptieschandaal dat het CICIG aan het licht bracht.

Bestorming centraal plein

Op 15 september viert Guatemala de onafhankelijkheid. Het centrale plein werd daags ervoor afgesloten voor militaire parades. Maar deze keer liep het anders. Betogers bestormden het plein en stopten het heffen van de nationale vlag, een ceremonie die in Latijns-Amerika heilige proporties aanneemt.

Diezelfde dag besloot het grondwettelijk hof de op Zwarte Woensdag gestemde wetten tijdelijk ongedaan te maken. Datzelfde hof stak op 27 augustus ook een stokje voor de beslissing van de president om Velásquez het land uit te zetten. Een bevel dat de president naast zich neerlegde.

Parlementsleden opgesloten

De parlementsleden hadden gehoopt met de wetshervormingen zichzelf, de president, machtige zakenmannen en voormalige legerofficiers te vrijwaren voor vervolging voor corruptie. Ze rekenden niet op de tegenstand van burgers en het grondwettelijk hof.

Geschrokken van de reacties kwamen de parlementsleden twee dagen nadat ze de wetten in spoedberaad goedkeurden terug bijeen om de wetten in te trekken. Ze beloofden ook de beslissing rond de immuniteit van de president te herbekijken.

Het bleek niet genoeg. Opnieuw verzamelden zich duizenden Guatemalteken en blokkeerden alle uitgangen van het parlementsgebouw. Ze eisten het ontslag van de president en de 107 parlementsleden die voor de straffeloosheid stemden. Pas rond middernacht, nadat de oproerpolitie de betogers verdreef met traangas, konden de parlementsleden terug naar huis.

Algemene staking 

De politieke crisis verdiepte nog een beetje toen drie ministers en zeven vice-ministers ontslag namen op 19 september. De crisis kreeg vooral een andere dimensie door de algemene staking en de betoging op 20 september waartoe studenten en burgerrechtenorganisaties opriepen.

De ombudsdienst schat dat 148.000 Guatemalteken op straat kwamen, waarvan 80.000 in de hoofdstad. Zulke betogingen zijn ongezien sinds 2015 en vele binnenlandse en buitenlandse analisten vragen zich af of dit het startschot is voor een herhaling van de protesten in 2015.

Meer dan corrupte politici

Maar in tegenstelling tot 2015 nemen veel Guatemalteken geen genoegen meer met politici die opstappen. Omar Jerónimo, van origine Maya Ch’orti’, is een activist die zich inzet voor de rechten van zijn gemeenschap en andere inheemse volkeren van Guatemala.

"Deze crisis gaat over meer dan corrupte politici. Het gaat over een staat die na de onafhankelijkheid zo opgebouwd werd dat het de belangen van de machtige elite diende, en waarvan racisme, uitbuiting, straffeloosheid en geweld de steunpilaren zijn", zegt Jerónimo.

"Het is die staatsconstructie die ons van de ene crisis naar de andere brengt en ook de oorzaak was van het 36-jaar durende gewapend conflict. Het is daarom dat, hoewel men ook vooruitgang boekt in de strijd tegen corruptie, er nog steeds zoveel moorden en repressie plaatsvinden van inheemse volkeren die hun grondstoffen verdedigen."

Staatshervorming en nieuwe grondwet

Volgens Jerónimo kwamen sommigen op straat om de corruptie aan te klagen, maar anderen willen meer. Ze willen een staatshervorming en een nieuwe grondwet die rekening houdt met de diversiteit van Guatemala en de belangen van iedereen dient. 60 procent van de 15 miljoen inwoners van Guatemala is inheems.

"Hierin verschillen de huidige protesten met die van 2015", zegt Jerónimo."Toen namen stadsmensen en de middenklasse het initiatief en eisten het aftreden van corrupte politici. Nu nemen basisbewegingen, vrouwen- en boerenbewegingen, en inheemse volkeren het voortouw. Ze eisen een volledig nieuw systeem."

Lange weg

De geschiedenis van Guatemala leert dat de elite haar belangen en controle over de staat niet zomaar prijsgeeft. Ze hebben veel te verliezen als ze hun straffeloosheid niet kunnen behouden. De strijd van basisbewegingen tegen corruptie is een eerste stap, maar er is nog een lange weg te gaan om een staat te bouwen die de belangen van alle Guatemalteken dient.

Voorlopig wachten burgers en basisbewegingen af wat nu zal gebeuren. Er heerst een zekere angst en zenuwachtigheid voor de krachtmeting die komen zal. Tegen de verwachtingen in bleven dit weekend massale protesten uit. De parlementsleden daarentegen kwamen de dag na de massale straatprotesten weer samen. Opnieuw stemden ze voor het behoud van de immuniteit van de president.