Onteigening dreigt voor niet-productieve Zimbabwaanse boeren

Voor boer Rogers Hove – die trotst zwaait met een versleten brief waar in staat dat hij recht heeft op 5 hectare land, verkregen na chaotische onteigeningen van blanke commerciële boeren in de afgelopen twintig jaar – is het belangrijkste "dat het land nu in zijn bezit is."

Hij is 78 jaar oud, en op zijn land is verder weinig te zien. Hove wist het niet rendabel te maken. Er staan op de grond slechts drie simpele hutjes van riet en stenen en er is geen vee.

Gewelddadig landhervormingsprogramma

"Op een dag komt het goed en kan ik er mijn geld mee verdienen, net als de blanke boeren dat hier eerder deden voordat we ons land terugeisten", zegt Hove.

Twintig jaar geleden, Hove was toen 58, zette toenmalig president Robert Mugabe een gewelddadig landhervormingsprogramma in gang. Veel zwarte Zimbabwanen kregen zo land toegewezen dat onteigend werd van blanke boeren, die verafschuwd werden door de nu 95-jarige voormalige president.

Sigaretten verkopen

Hove pocht op zijn stuk land, wat volgens hem een van de meest vruchtbare stukken grond is in Mashonaland East Province. Maar hij geeft ook toe dat veel hervestigde boeren zoals hij het moeilijk hebben.

"Dit land is van mij, maar sinds ik het overgenomen heb, is er niet veel geproduceerd. Ik heb er de middelen niet voor om dat goed te doen. Andere boeren die wel de middelen hebben, moeten me vaak helpen, maar dat werkt uiteindelijk ook niet", zegt hij.

Zijn vrouw Agness (70) bemoeit zich niet met de boerderij. Ze verkoopt snuisterijen en sigaretten aan voorbijgangers. "Misschien kunnen we zo aan voldoende voedsel komen", zegt ze. "Want de grond levert ons niets op. We krijgen af en toe iets toegeschoven van welwillende mensen." Hun zeven kinderen, die allemaal een eigen gezin hebben, wonen niet in de buurt.

Nieuwe herverdeling

Grondbezitters zoals Rogers en Agness lopen het risico hun land weer kwijt te raken. De regering van de huidige president Emmerson Mnangagwa heeft aangekondigd al het onderbenutte land over te nemen en te verdelen onder boeren die wel productief zijn, ongeacht hun ras of kleur.

Douglas Karono, de Zimbabwaanse minister van Land, Landbouw, Water, Cultuur en Plattelandsontwikkeling, zei bij die aankondiging dat "als de overheid het land gaat herverdelen, dit eerlijk moet gebeuren." Er wordt, zei hij, niet gekeken naar kleur, religie of politieke voorkeur van de boer.

De Zimbabwaanse overheid wacht nog op de uitkomsten van een officiële inspectie, op grond waarvan het nieuwe beleid uitgevoerd moet worden.

71.000 boeren lopen risico

Het onteigenen van hervestigde boeren is niet nieuw. Onder de regering-Mugabe gebeurde het ook al dat niet-productieve boeren bedreigd werden met onteigening.

Hove zegt dat het de schuld van de overheid is, dat boeren niet in staat zijn het land dat ze hebben overgenomen van blanke, commerciële boeren, productief te maken. "De regering heeft beloofd ons te helpen met middelen om het boerenbedrijf op poten te zetten, maar alleen de aanhangers van de regerende partij Zanu-PF profiteren daarvan. Maar veel mensen zoals wij lijden armoede op het land dat ze nu bezitten", zegt hij.

Zo'n 71.000 boerengezinnen die zich hervestigden op de landbouwgrond die eerder in handen van blanke boeren was, wacht een onzekere toekomst. Ze bleven niet gevrijwaard van honger. Het land kampt met droogtes en ook dat helpt niet mee de landbouwgrond productief te maken.

"Ik heb nog elk jaar voedselhulp nodig gehad van donororganisaties, want ik haal nauwelijks wat van mijn land", zegt Menford Mutimbe uit Marondera, die in 2001 land toegewezen kreeg en nu 71 jaar oud is. Hij heeft acht kinderen en twee vrouwen.

Leningen

De hervestigde boeren hebben het land van de blanke boeren wel toegewezen gekregen door de overheid, maar geen garantie dat het ook daadwerkelijk hun eigendom is. Een lening krijgen van de bank is daarom moeilijk.

"We moeten het vooral doen met aanbiedingsbrieven die de bank niet als onderpand ziet, hoewel de regering geprobeerd heeft 99-jarige leasecontracten als onderpand te laten dienen", zegt Mutimbe.

Vorige jaar besloot de Centrale Bank na een wetswijziging die contracten van hervestigde boeren te accepteren als onderpand. De wetswijziging maakt het mogelijk de contracten over te dragen of te gelde te maken. Desondanks blijft het voor boeren zoals Hove moeilijk. "De banken weigeren mijn leasecontract om onduidelijke redenen", zegt hij.

Kolonisatie

Econoom John Robertson zegt te weten waarom dit gebeurt. De staat heeft de grond onteigend, en de 99-jarige leasecontracten zijn niet te vertrouwen. "De regering ergerde zich aan de invloed van commerciële boeren en besloot dat het ontnemen van eigendomsrecht de beste manier was om hun macht in te perken. Die politiek werd gepresenteerd als een manier om raciale ongelijkheid, ontstaan door de kolonisatie, recht te zetten. Maar de regering heeft ook de eigendomsrechten van zwarte boeren afgenomen", zegt hij.

Ben Gilpin, directeur van de Unie voor Commerciële Boeren (CFU), zegt dat de situatie voor hervestigde boeren anders is. "De voormalige commerciële boeren hadden eigendomsrechten, die ze konden gebruiken om financiering te krijgen op korte, middellange en lange termijn. Toen die rechten werden ondermijnd, heeft de financiële sector zich teruggetrokken. De commerciële boeren waren zelf verantwoordelijk voor de risico's. Als ze faalden, hadden de banken een onderpand", legt hij uit.

Falende economie

Hervestigde boeren zoals Hove kunnen weinig anders dan hopen dat hun leasepapieren geaccepteerd worden als onderpand voor een lening. Robertson is hier echter niet optimistisch over.

"De waarde van land als onderpand is gedaald tot nul, toen de regering alle landbouwgrond tot staatseigendom maakte. Boeren kunnen het land daardoor niet als onderpand voor een lening gebruiken."

Ontwikkelingsanalist Mandivamba Rukini wijst naar de falende economie in Zimbabwe. "De Zimbabwaanse economie presteert slecht. Je kunt niet verwachten dat de landbouw het goed doet, als de economie in een land verstikt wordt. De financiële markten doen het ook niet goed. Waar moet de regering dan geld vandaan halen om deze boeren te steunen?" vraagt hij zich af.