Liever op straat slapen dan de lange rit naar huis

“Ik heb in Rio de Janeiro mensen op het strand zien slapen. Een woningprobleem? Nee, wel een probleem van mobiliteit”, zegt de Mexicaanse stedenbouwkundige Cecilia Martinez, voormalig directeur van het Latijns-Amerikaanse kantoor van VN Habitat.

Voor zeer veel mensen die in de Latijns-Amerikaanse megasteden in het centrum werken, is de weg naar hun huis in de periferie zo ver dat ze twee of drie uur onderweg zijn. Velen blijven daarom liever in het centrum op straat of op het strand slapen, vaak in onveilige buurten.

Steden rond megasteden

“Nu groeien ook de middelgrote steden die de megasteden omringen”, zegt Martinez. Daardoor worden de grootstedelijke zones nog groter.

Dat is onder meer het geval met Toluca, een stad op 60 kilometer van Mexico-Stad. Die ligt buiten de Metropolitane Zone van de Vallei van Mexico met zijn meer dan twintig miljoen inwoners. Zo ontstaat een macrometropool, die veel verder reikt dan de eigenlijke agglomeratie, soms tot 200 kilometer, zegt Marcos Campagnone, adjunct-secretaris stadsplanning in het stadsbestuur van São Paulo.

Meer dan 10 miljoen inwoners

Dat maakt de uitdagingen waar megasteden nu al voor staan, nog veel groter. Megasteden tellen meer dan tien miljoen inwoners. Latijns-Amerika heeft er vier: Mexico-Stad, São Paulo, Rio de Janeiro en Buenos Aires. Op korte termijn komen daar ook Bogotá en Lima bij, voorspelt VN Habitat.

De Metropolitane Regio São Paulo bestaat uit 39 gemeenten en telt 21,4 miljoen inwoners. “De problemen zijn er zo groot en complex dat je die met de huidige manier van besturen niet kunt oplossen”, zegt Jorge Abrahão, algemeen coördinator van het Instituut Duurzaam São Paulo (ISPS). Het instituut is het uitvoerend orgaan van Rede Nossa São Paulo, een netwerk van meer dan zevenhonderd organisaties die een participatief stadsbestuur voorstaan.

Het stadsbestuur, de privésector of de burgersamenleving alleen kunnen deze problemen niet aan. Dialoog is cruciaal. Abrahão pleit voor “een meer inclusieve visie en participatie van iedereen”.

26 jaar minder lang leven

“Ongelijkheid is de belangrijkste uitdaging”, zegt Abrahão. In Tiradentes, een arme wijk aan de rand, leven de mensen gemiddeld 26 jaar minder lang dan in het rijke deel van de stad. “De arme inwoner sterft vroeger omdat gezondheidszorg en onderwijs er slechter zijn, er meer geweld is en de inkomens een stuk lager liggen.”

De hoge woningprijzen in het centrum duwen de armen naar de rand. In die periferie, die steeds verder van het centrum komt af te liggen, is geen werk, geen stedelijke infrastructuur, geen onderwijs, geen gezondheidszorg.

“In Tiradentes zijn er maar 20 banen per 100 inwoners. In het centrum zijn er 780 banen per 100 inwoners”, zegt Campagnone, die vroeger aan het hoofd stond van het Stadsplanningsbedrijf van de deelstaatregering van São Paulo.

Lange reizen

De ongelijke verdeling van werk en openbare diensten verplicht de armen lange reizen te maken naar de centrumwijken. Ook dat kost hen geld, en tijd. Daarom kiezen ze er vaak voor op straat te slapen.

“São Paulo telt nu 17.000 kilometer straten, daarmee nadert de stad zijn fysieke grens”, zegt Campagnone. “Meer banen creëren in de rand zou een oplossing zijn. Het zou de verplaatsingen verminderen.”

Een andere oplossing is leegstaande gebouwen in het centrum opnieuw in gebruik nemen. “Vandaag staan in het ruime centrum, de oudste wijken van de stad, bijna 20.000 wooneenheden leeg”, zegt Antonia Ferreira Nascimento van de Daklozenbeweging voor Stadsvernieuwing.

Hotel gekraakt

Haar groep kraakte in 2010 het leegstaande hotel Columbia, een historisch gebouw met zeven verdiepingen in het centrum van de stad. Tachtig gezinnen namen er hun intrek in en wonen er nog, ondanks dreigementen met uitzetting.

“Ik hou van het centrum van São Paulo”, zegt Cheila Patricia Souza (32), die met haar vier kinderen een van de kamers van het voormalige hotel betrekt. “Ik heb hier mijn middelbaar onderwijs afgewerkt en ben van plan sociaal werk te gaan studeren aan de universiteit. Mijn kinderen gaan naar goede scholen. Alles is dichtbij, ziekenhuizen en musea zijn zonder de bus bereikbaar.”