Gifspoor achtervolgt militaire deal tussen Filipijnen en VS

Dertien jaar geleden overleed Luisa Devillena's zoon Romar op vierjarige leeftijd aan leukemie. Ze herinnert zich nog hoe "lief" Romar was en dat hij vaak koorts had en gezwollen gewrichten, zelfs al op eenjarige leeftijd.

Devillena krijgt tranen in haar ogen als ze vertelt dat haar zoontje per se wilde spelen, ook toen er een katheter voor de chemotherapie aan zijn arm bungelde. Ondanks een ander medisch advies, besloot het gezin de volledige behandeling voor beenmergkanker in het derde stadium te doorlopen met Romar. Daarvoor werd het kleine stukje land van de familie verkocht en verhuisde het gezin naar een huurwoning in Olongapo, een sloppenwijk in het hoogland ten noorden van de hoofdstad Manilla.

De artsen konden de oorzaak van de kanker niet met zekerheid vaststellen. Ze zeiden wel dat blootstelling aan kankerverwekkende stoffen waarschijnlijk heeft meegespeeld. Devillena ging tijdens haar zwangerschap geregeld naar het strand in het nabijgelegen Subic, een voormalige Amerikaanse marinebasis. Toen ze hoorde dat bij andere kinderen uit de omgeving ook ongewone ziektes werden vastgesteld, groeide de verdenking dat ze op de voormalige marinebasis in aanraking was gekomen met schadelijke stoffen.

Giftig afval

Nu de Filipijnen en de VS opnieuw een militaire overeenkomst hebben getekend, dringen milieuactivisten en andere betrokkenen erop aan de details van die deal goed te bekijken. Ze wijzen erop dat de VS bij onder de oude overeenkomst geweigerd heeft giftig afval op verlaten legerbases op te ruimen en dat dat ernstige gevolgen heeft gehad voor de gezondheid van de plaatselijke bevolking.

"Toen de Amerikanen de twee bases verlieten, werd ons duidelijk dat ze een erfenis van giftig afval hadden achtergelaten", zegt Von Hernandez, directeur van Greenpeace Zuidoost-Azië. "Dit kwam door onverantwoordelijk gebruik en onverantwoorde opslag en verwerking van schadelijke materialen op de voormalige bases." Nu het nieuwe akkoord er ligt, moet de kans benut worden de Amerikaanse overheid opnieuw te wijzen op haar verantwoordelijkheden en tekortkomingen op dit gebied, zegt hij.

In 1992 erkenden de VS in een rapport dat bij Subic en Clark, de twee grootste Amerikaanse bases buiten de VS tot 1992, terreinen en faciliteiten waren aangetroffen die "niet voldeden aan de Amerikaanse milieustandaarden." Zo zou er onder meer zware metalen zoals lood, die gebruikt werden bij reparatie van schepen, rechtstreeks in de Baai van Subic zijn geloosd of zijn begraven. De Amerikaanse standaarden schrijven voor dat dergelijke zware metalen als schadelijk afval behandeld worden.

Omdat de Amerikaanse troepen na een uitbarsting van de vulkaan Pinatubo in 1991, en het daaropvolgende besluit van de Filipijnse Senaat om het contract te verbreken, niet meer terugkeerden naar de bases, werd er verder geen onderzoek meer gedaan.

Omwonenden van de voormalige legerbases constateren echter een hoog percentage geboorteafwijkingen en "verminderde intelligentie" bij kinderen uit de buurt van de bases. Ook zouden er in de buurt van de luchtmachtbasis Clark ongebruikelijk veel leverziekten voorkomen bij zo'n 700 gezinnen die onderzocht werden door het International Institute of Concern for Public Health. Verder werden er gevallen van asbestose bij scheepswerfarbeiders geconstateerd.

In 2000 spande een groep Filipino's collectief een rechtszaak aan tegen de regeringen van de VS en de Filipijnen. Ze eisten compensatie voor de geleden gezondheidsschade en zelfs sterfgevallen. De rechtszaak was echter niet succesvol.

Geen verplichting

Arts Gene Nisperos van de Gezondheidsalliantie voor Democratie op de Filipijnen, zegt dat de Filipijnen niet de macht hebben het Amerikaanse leger voor de rechter te slepen voor de vervuiling. Saul Bloom, directeur van Arc Ecology, een bureau dat bevolkingsgroepen met milieuproblematiek helpt, bevestigt dat. In het oude contract stond volgens hem dat de VS niet verplicht waren de verlaten terreinen "in oude staat te herstellen."

De Filipijnse regering is terughoudend als het gaat om het onder druk zetten van de VS om de terreinen te saneren, zegt Hernandez van Greenpeace. In 2012 werden de VS beschuldigd van het dumpen van 189.500 liter huishoudelijk afval en 760 liter van een mix van water, olie en smeervet van een marineschip. "Dat probleem werd voor het gemak door beide partijen onder het tapijt geveegd."

Volgens Bloom zouden de Filipijnen er goed aan doen te onderhandelen over een akkoord waarin is opgenomen dat de VS hun rommel opruimen. "Een goede, ondertekende overeenkomst. Nu, aan het begin van het proces, voordat er problemen ontstaan."

Zowel de Filipijnse als de Amerikaanse regering treedt echter niet in detail over de overeenkomst, en dat heeft activisten gealarmeerd.

Devillena, de moeder die haar zoontje kwijtraakte aan kanker, is niet blij met de terugkeer van de Amerikanen. Ze maakt zich nog steeds zorgen over de gezondheid van haar gezin. Vier jaar na de dood van Romar kreeg ze met haar man opnieuw een baby. Dat duurde zo lang omdat ze bang waren voor geboorteafwijkingen.

Hun zoon Vice Jay is nu echter een gezonde, tienjarige jongen, die volgens zijn moeder precies op Romar lijkt. In 2007 kreeg het stel nog een dochter, Maria Ceelyn. "Als je het mij vraagt, hebben we de Amerikaanse militairen niet nodig hier", zegt Devillena. "We kunnen het zelf wel. Niet iedereen had in het verleden profijt van hun komst. Toen ze vertrokken, hebben we het ook wel gered."