Clandestien verzet in Cambodja leeft

“Er kunnen drie dingen gebeuren met mij. Ofwel word ik het land uitgezet, of opgepakt. Of vermoord. Maar dat houdt mij niet tegen.” Voor mij zit Vannak* (26), een tengere jongeman die Facebookvideo's maakt waarin een Sesamstraat-achtige pop commentaar geeft op de overheid. Hij is één van de Cambodjanen die het aandurven om in stilte oppositie te voeren tegen het beleid van de regering, nadat de vrije meningsuiting hier op korte tijd erg werd ingeperkt.

Vannak laat mij met veel plezier zijn kopstemmetje horen, dat hij gebruikt om de teksten van personage Seng-Haa in te spreken. 

“Dag premier Samdech Hun Sen”, zegt de pop in het filmpje, verwijzend naar het belang dat de premier aan zijn adellijke titel 'Samdech' (prins) hecht. “U weet dat weinig mensen de waarheid durven te zeggen over wat er in Cambodja gebeurt, omdat u politici, journalisten, mensen uit het middenveld en activisten heeft laten arresteren.”

Op de achtergrond zien we beelden van verschillende arrestaties.

“Ik hoop dat mij niet hetzelfde overkomt. Want…ik ben maar een pop”, zegt Seng-Haa met een gniffellach.

In de twee minuten die volgen, vraagt de pop aan de premier om te verklaren waarom er illegale baggerwerken worden uitgevoerd in een groot mangrovebos (het grootste van Cambodja) in de provincie Koh Kong. Dat bos is officieel beschermd als natuurgebied. De boodschap is duidelijk: het baggerbedrijf - dat met naam en toenaam genoemd wordt- kan hier alleen z'n gang gaan omdat het onder één hoedje speelt met de overheid. 

Blootleggen van corruptie

Oppositie voeren gaat in Cambodja dan ook niet over partijprogramma's of tegengestelde standpunten, zoals in een normale democratie, maar over het blootleggen van de corruptie. En die zit in het politieke systeem ingebakken.

Hun Sen is al meer dan dertig jaar aan de macht en hij slaagt erin om zich telkens opnieuw tot premier te laten verkiezen. Om er zeker van te zijn dat hij de komende nationale verkiezingen (in juli van dit jaar) zal winnen, heeft hij de enige echte oppositiepartij laten verbieden.

De CNRP (Cambodia National Rescue Party) werd in november vorig jaar buiten de wet gesteld. De parlementszetels werden verdeeld onder andere (weinig betekenisvolle) partijen. Eén oppositieleider, Kem Sokha, werd beschuldigd van landverraad en is zonder proces opgesloten in de gevangenis. De andere, Sam Rainsy, leeft al een aantal jaren in ballingschap in Frankrijk. De meeste andere CNRP-leden zijn het land uit gevlucht. Van hen zal het protest dus niet komen. 

Meester-strateeg

Maar ook binnen zijn eigen partij, de CPP (Cambodian People's Party) kan hij elk mogelijk protest in de kiem smoren. Belangrijke bedrijven zijn in handen van de familie Hun, zoals de grootste elektriciteitsmaatschappij Electricité du Cambodge, maar ook alle televisiezenders. De premier is een meester-strateeg, die het credo 'verdeel en heers' alle eer aan doet. Je krijgt een mooie post als dorpschef of bedrijfsleider, maar je houdt je mond over omkooppraktijken. Ook als die schadelijk zijn voor het milieu of, erger nog, als die de kleine man treffen. 

Raksa* (22) is een activiste van de (intussen verboden) milieu-organisatie Mother Nature. Ze probeert mensen te helpen die het slachtoffer zijn van landroof, vaak ook het gevolg van zandwinningsprojecten. “Cambodja is rijk aan silica-zand”, legt ze uit. Die zandsoort is erg geschikt om kunstmatige eilanden op te spuiten, zoals bijvoorbeeld vaak gebeurt in Singapore. “En dus wordt er heel veel zand illegaal gebaggerd en geëxporteerd. Dat gebeurt niet alleen in natuurgebieden, maar ook op privédomein. Zelfs als de bewoners een officiële eigendomsakte hebben. Deze mensen zijn vaak erg laag geschoold, ze weten zelf niet hoe ze zich tegen zo'n groot bedrijf kunnen verzetten.”

Raksa voelt geen echte angst. “Ik ben één keer opgepakt en ik heb toen zeventien uur in een cel doorgebracht. Wat dan nog? Ik hoop alleen dat ze me niet op een dag van m'n motorfiets sleuren en het op een ongeval doen lijken.” Het spel wordt hard gespeeld in Cambodja. 

“Het gaat al lang niet meer over politiek”, zegt de Spanjaard Alex Gonzalez-Davidson, de mede-oprichter van Mother Nature, die in 2015 het land werd uitgezet. “Het gaat nu over een verdoken economie: geld dat rechtstreeks van bedrijven naar overheidsfunctionarissen gaat, zonder dat het in de officiële boekhouding voorkomt. Hun Sen kan niet zomaar een stap terugzetten, zelfs als hij zou willen. Hij heeft schrik voor alle klachten en processen die tegen hem zouden worden opgestart.” 

Signal 

Het is diezelfde Alex aan wie ik vraag of hij me in contact kan brengen met de man achter pop Seng-Haa uit de Facebookvideo. Dat kan, maar er moeten een paar afspraken gemaakt worden. Om te beginnen moeten we communiceren via Signal, dat is een smartphone-app waarmee je versleutelde berichten kan versturen. Want gesprekken via WhatsApp of Messenger kunnen afgeluisterd worden. Ik kan een datum vastleggen voor een ontmoeting, maar ik krijg geen exacte locatie. “I will tell you later”, stuurt Vannak me, met drie smileys erbij. 

Op de dag van de afspraak volgen er nog meer mysterieuze berichten. We ontmoeten elkaar uiteindelijk in een benzinestation en dan is het nog een half uur rijden naar zijn huis - een eenvoudige flat in een volkse buurt. “Ik kan hier op een uur tijd alles leegmaken, mocht de politie mij op het spoor zijn”, zegt hij. “In het begin was ik erg paranoïde, maar dat is verbeterd.” De angst zit er wel degelijk in. 

Het is dan ook niet ongewoon dat organisaties met teveel kritiek op de overheid 'opgedoekt' worden. Media-bedrijven, bijvoorbeeld. In september vorig jaar moest de Cambodia Daily, de enige neutrale krant van het land, de deuren sluiten. Officieel omdat er plots een belastingschuld van 6 miljoen dollar was opgedoken. 

Hulp van Amerika

Op 12 september 2017 werkte journalist Piseth* aan een reportage die dezelfde avond zou uitgezonden worden door Radio Free Asia (RFA). “Het stuk ging over de ambassadeur van de Verenigde Staten, die ik die dag geïnterviewd had. Ik was zo verdiept in mijn tekst, dat ik het echte nieuws van die dag niet gezien had. Ik heb het pas vernomen toen onze directie een mededeling op de website zette.” Ook Radio Free Asia zou in Cambodja moeten sluiten. Alle uitzendingen die in Phnom Penh werden gemaakt, werden stopgezet onder meer omdat het bedrijf “niet over de nodige vergunningen beschikte” om als nieuwsmedium te werken. 

Opvallend: zowel Cambodia Daily als RFA kregen financiële steun uit de Verenigde Staten. Het is bekend dat Hun Sen schrik heeft van een zogenaamde “kleurenrevolutie”: een verzet tegen zijn bewind, met de hulp van Amerika. 

Piseth woont en werkt nu in de Thaise hoofdstad Bangkok. Hij schrijft nog altijd over de mistoestanden in Cambodja. “Mensen hebben recht op die informatie”, zegt hij.  Zijn teksten gaan nu naar Washington, waar ze in een uitzending van Radio Free Asia verwerkt worden. “Maar ik ben zelf niet meer op de radio te horen.” Hij voert letterlijk een stil protest.

“Journalistiek is mijn passie”, zegt Piseth. “Ik ben afgestudeerd als journalist en dat is wat ik wil blijven doen.” Ook Vannak ziet het als zijn plicht om video's te blijven maken. Hij vindt zichzelf geen held. "Als mijn personage Seng-Haa populairder wordt, is hij de held. Ik niet.”

 Raksa heeft een persoonlijke motivatie om dit te doen. “Ik heb in mijn eigen familie gezien hoe stukken land onrechtmatig en zonder compensatie in beslag genomen werden. Dan kan je niet bij de pakken blijven zitten.” 

Verkiezingen in juli

En wat verwachten ze van die aankomende verkiezingen? Zonder noemenswaardige oppositie is het al bij voorbaat duidelijk wie er als winnaar uit de bus zal komen. “Ik ga niet stemmen”, zegt Vannak kortweg. “Eerst moet er iets veranderen, dan pas ga ik stemmen.” Hij ziet meer heil in zijn video's. Raksa gaat wél. “Ik ben nu toch al ingeschreven”, zegt ze. Ze verwijst naar de wettelijke verplichting om je naam vooraf om de lijst van stemgerechtigden te laten zetten. “Ik zou oproepen om op de verkiezingsbrief een boodschap te schrijven. Iets als: wij willen jullie niet als onze leiders.”

Alex Gonzalez-Davidson, die de Cambodjaanse politiek al jaren volgt, denkt dat er na de verkiezingen misschien toch een toenadering mogelijk is met oppositiepartij CNRP. “Maar dat betekent zeker niet dat Hun Sen zich zomaar gewonnen zal geven.” Piseth denkt dat hier een rol weggelegd is voor de koning, die een ceremoniële functie heeft en zich tot nu toe niet met de politiek heeft gemoeid. “Hij kan voor een verzoening zorgen, om te vermijden dat het tot geweld zou komen.” Wat er ook gebeurt, Cambodja gaat spannende tijden tegemoet. 

*Vannak, Raksa en Piseth zijn schuilnamen