Raadsels rond dodelijk traangas

"Ik voelde dagenlang slap en duizelig en mijn handen bleven trillen", zegt Mahmoud Hassan, die vorige maand in het ziekenhuis belandde. Hij had traangas had ingeademd tijdens een demonstratie tegen het militaire bewind in Egypte. Het gebruikte gas was vele malen sterker dan het gas dat in februari werd gebruikt tijdens de opstand tegen de verdreven Egyptische dictator Hosni Moebarak, zegt hij.

Een soortgelijk gas veroorzaakte vermoedelijk in de afgelopen maanden de dood van acht demonstranten in Bahrein. In Jemen werden demonstranten verlamd, bewusteloos of met stuiptrekkingen in ziekenhuizen binnengebracht nadat ze in aanraking waren geweest met  het gas. De gebruikelijk behandeling tegen traangas had geen effect.

"We zien symptomen in het zenuwstelsel, niet in de luchtwegen", zei Sami Zaid, een arts in het Wetenschap en Techniek Ziekenhuis in Sanaa, al in maart.

Ongelabeld

Het is onduidelijk of het om één chemische stof of fabrikant gaat, of om meer. De symptomen in Cairo en Sanaa vertonen echter grote gelijkenissen. Traangasbusjes die worden gevonden op de plaatsen waar gedemonstreerd wordt, blijken van verschillende fabrikanten afkomstig te zijn. De meeste busjes zijn van het Amerikaanse bedrijf Combined Tactical Systems (CTS). Andere busjes zijn van het Amerikaanse Federal Labaratories en de Britse wapenfabrikant Chemring Defence.

"We hebben echter ook busjes gevonden waar niets op stond", zegt Sherif Azer van de Egyptische Organisatie voor Mensenrechten (EOHR).

In Bahrein bleek het traangas vooral afkomstig te zijn van het Amerikaanse NonLethal Technologies, Federal Labaratories, CTS, Chemring en het Franse bedrijf SAE Alsetex leverde in de afgelopen jaren ook gas aan de Golfstaten. CTS is de belangrijkste leverancier in Jemen.

CR-gas

Mensenrechtenactivisten onderzoeken verschillende theorieën over het gas. Een van de eerste theorieën was dat CR-gas is gebruikt, een gas dat tien keer zo sterk is als het gebruikelijke CS-gas. Dit gas wordt normaal gesproken niet tegen burgers ingezet vanwege de kankerverwekkende eigenschappen.
 
Sommige demonstranten beweren dat ze busjes gezien hebben waar CR op stond, maar journalisten en mensenrechtenactivisten hebben dit tot op heden niet kunnen verifiëren. "Wij hebben alleen busjes met CS-labels gezien, maar we kunnen niet uitsluiten dat er geknoeid is met die busjes", zegt Azer.

Een andere optie is dat er gebruik wordt gemaakt van te oud traangas. CS-gas mag tot maximaal vijf jaar na de productiedatum gebruikt worden. Activisten in Bahrein en Egypte hebben echter foto's gepubliceerd van busjes die al meer dan tien jaar oud waren. Als het gas te lang bewaard wordt, kunnen de chemische componenten afbreken en gevaarlijke bijproducten vormen, vermoeden zij. 

Ramez Moustafa, neuroloog bij de Ain Shams-universiteit in Cairo, zegt dat de symptomen die hij gezien heeft niet veroorzaakt kunnen worden door traangas. "Zelfs in hoge concentraties heeft traangas geen invloed op het zenuwstelsel."

Tolerantiegrens

Experts twijfelen ook aan de mogelijkheid dat er spontaan dodelijk gassen gevormd worden als traangas te lang of verkeerd bewaard wordt. "Net als bij medicijnen wordt het gas dan na verloop van tijd minder effectief", zegt Kamran Loghman, voormalig voorzitter van Zarc International, een fabrikant van niet-dodelijke wapens in Californië.

Volgens Loghman is het waarschijnlijker dat de symptomen veroorzaak worden door te intensieve blootstelling aan het gas. Al sinds het begin van de Arabische Lente gebruiken de veiligheidstroepen traangas. De demonstranten kunnen het gas kennelijk steeds beter verdragen, of door gebruik van gasmakers en brillen, of door herhaalde blootstelling aan het gas. Het leger gebruikt daarom steeds meer gas. "Met die grotere hoeveelheden kun je bij sommige mensen over de tolerantiegrens heengaan."

Momenteel wordt in Egyptische laboratoria traangas onderzocht om de oorzaak van de symptomen op te sporen.