Zwitserland probeert militaire bedrijven in te perken

Op 24 maart 2010 werd een nieuwe holding geregistreerd in het handelsregister van Bazel: Aegis Group Holdings AG. Enkele maanden later, op 2 augustus, zag men dat de holding de controle had overgenomen over Aegis Defence Services Ltd. in Londen.

Aegis omschrijft zichzelf als "een toonaangevend particulier bedrijf voor veiligheids- en risicomanagement". Het is wereldwijd actief, ook in conflictlanden als Irak en Afghanistan.

Vreedzaam en neutraal imago

De verhuizing van het bedrijf verraste de Zwitsers. Het vermoeden groeide dat er nog meer particuliere militaire bedrijven (PMC's) naar Zwitserland zouden komen, gelokt door de politieke stabiliteit van het land, de lage bedrijfsbelasting en zijn vreedzame en neutrale imago.

PMC's verschillen wettelijk gezien niet van andere veiligheidsbedrijven. Bedrijven die in conflictgebieden actief zijn, zijn moeilijk te onderscheiden in het handelsregister. Het Zwitserse ministerie van Justitie schat dat er twintig zulke bedrijven geregistreerd zijn in het land.

Volgens de Zwitserse grondwet mogen Zwitsers niet in buitenlandse conflicten vechten. Neutraliteit werd zo een hoeksteen van het Zwitserse buitenlandse beleid. De Zwitsers zijn neutraliteit ook als een centraal element van hun collectieve identiteit gaan zien. De komst van Aegis werd dan ook door velen als een bedreiging van die neutraliteit ervaren.

Verbod op huurlingenbedrijven

Zwitserse politici gingen pleiten voor een nieuw wettelijk kader voor de registratie en goedkeuring van PMC's. Josef Lang van de Groenen, een van de leiders van de Groep voor Zwitserland zonder een Leger (GsoA), vroeg een nationaal verbod op PMC's.

Op 23 januari kondigde minister van Justitie Simonetta een "verbod op huurlingenbedrijven" aan. Zwitserland mocht niet langer een uitvalsbasis zijn voor activiteiten die mensenrechten schenden, zei ze.

Het wetsontwerp dat bij de aankondiging hoorde, overtuigt critici niet. Alleen bepaalde activiteiten vallen onder het verbod, niet de PMC's zelf. Bedrijven of holdings met zetel in Zwitserland mogen niet "rechtstreeks deelnemen aan vijandigheden in een buitenlands gewapend conflict."

Vage definitie

"In gewonemensentaal betekent dit dat de nieuwe wet zogeheten veiligheidsbedrijven toestaat om in buitenlandse gewapende conflicten op te reden en onrechtstreeks deel te nemen aan de vijandigheden", zegt Josef Lang. "Wie gelooft dat men in het heetst van de strijd een onderscheid zal maken tussen "rechtstreekse" en "onrechtstreeks" deelname, heeft er geen benul van hoe het er tegenwoordig in een oorlog aan toe gaat."

Volgens Ulrich Petersohn, onderzoeker van het Centrum voor Veiligheidsstudies in Zürich, definieert het internationaal recht "rechtstreekse deelname aan vijandigheden" zo vaag dat het voor interpretatie vatbaar is. "En waar eindigt zelfverdediging? Er is duidelijk een grijze zone. Wat is er van toepassing wanneer een militaire installatie die door PMC-personeel wordt bewaakt, wordt aangevallen?"

Lichte mensenrechtenschendingen

In de ontwerptekst worden ook activiteiten verboden "die aanleiding geven tot ernstige mensenrechtenschendingen." "Betekent dit dat aanleiding geven tot lichte mensenrechtenschendingen wel wordt toegestaan?" zegt Lang.

Volgens de Zwitserse Groenen kan de wet Aegis niet verplichten Zwitserland te verlaten. "Ze gaan eenvoudigweg beloven om niet rechtstreeks deel te nemen aan vijandigheden in conflictgebieden en om niets te doen dat aanleiding kan geven tot ernstige mensenrechtenschendingen." Hoe Zwitserland gaat toezien op buitenlandse huurlingenactiviteiten is niet duidelijk, zeggen de Groenen.

De wet kan Zwitserland minder aantrekkelijk maken voor buitenlandse PMC's maar hij zal wie er al is niet veel in de weg leggen, zegt Albert A. Stahel, directeur van het Instituut voor Strategische Studies in Wädenswil (bij Zürich). "De federale regering had duidelijk a priori een verbod op PMC's moeten voorstellen. Het had op die manier duidelijk gemaakt dat we geen bedrijven tolereren die deelnemen aan oorlogen."

Voorbeeld van Noorwegen

Ook voor Aegis ziet Petersohn niet meteen problemen. "Maar het scherpste wapen van het wetsontwerp is dat men op basis van een vermoeden rechtszaken kan aanspannen." Bedrijven die negatieve publiciteit willen vermijden, zouden op die manier onder druk komen te staan, zegt de onderzoeker.

Voor Lang is de strikte regulering in Noorwegen een voorbeeld. "In plaats van nauwelijks definieerbare activiteiten te verbieden, is het haalbaarder om criteria te hanteren die beter te controleren vallen. Noorse bedrijven mogen geen wapens dragen in het buitenland."

Het Zwitserse parlement moet zich over het wetsontwerp buigen, maar niemand verwacht dat het echt wordt aangescherpt.