'We willen er zijn voor álle zwangere vrouwen'

We ontmoeten elkaar in De Kraamvogel – het expertisecentrum voor kraamzorg is een mix tussen een kleurrijke winkel en een professioneel adviescentrum. Hier kunnen aanstaande moeders – kansarm of niet – alles te weten komen over zwanger worden en zwanger zijn. Al snel na de oprichting merkte coördinator Decorte op dat het centrum een beperkt publiek bereikte: 'Onze bezoekers zijn meestal vrouwen uit de blanke bovenklasse'.

Toch hoorde Decorte regelmatig verhalen van vroedvrouwen over kansarme vrouwen die op de spoedafdeling van het plaatselijke ziekenhuis aankomen met zware weeën zonder dat ze ooit tijdens de zwangerschap door een arts onderzocht zijn. Om dit tegen te gaan zette Veerle Decorte daarom samen met Saskia Van Besauw het project Kansarmoede(r)  op – een bijzonder project dat onlangs bekroond werd om zijn uniciteit met de Prijs Armoede Uitsluiten 2013. Uit handen van staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie Maggie De Block ontvingen de twee vrouwen maandag het kunstwerk "Uit armoede Opstaan" van Agnes Pas en een geldprijs van 12.500 euro.

'Alle kinderen verdienen een goede start'

Het begrip "kansarmen" is breed: groepen als verslaafden, mensen van buitenlandse origine, generatiearmen, hiv-geïnfecteerden en sans papiers vallen hier onder. Kinderen die binnen een kansarm gezin geboren worden, hebben gemiddeld lagere opleidings- en werkgelegenheidskansen, een lagere levensverwachting en een hoger risico op levensbepalende complicaties bij de geboorte.

'We willen juist dat alle kinderen een goede start kunnen maken', klinkt het unaniem bij Decorte en Van Besauw. 'Het project wil kinderarmoede al voor de geboorte aanpakken door goede en toegankelijke gezondheidszorg te garanderen. Met zwangerschapsopvolging kunnen namelijk allerlei gezondheidsrisico’s ingeperkt worden doordat complicaties en infectieziektes zoals hiv tijdig behandeld of zelfs voorkomen kunnen worden.'

Maar het in contact komen met kansarme aanstaande moeders is niet eenvoudig. Daarom kozen Decorte en Van Besauw ervoor om nauw samen te werken met de organisaties in het maatschappelijk middenveld die al in contact staan met deze vrouwen: 'We werken nauw samen met het OCMW, maar ook met organisaties zoals Dokters van de Wereld, lokale vzw’s en wijkcentra om zoveel mogelijk kansarme zwangeren te bereiken via een organisatie die ze al kennen'.

Aanspreekpunt

De Kraamvogel is door het project Kansarmoede(r)   een aanspreekpunt geworden voor alle projecten die kansarme moeders signaleren. 'We maken onszelf bekend onder de organisaties die met kansarmen werken. We bieden zulke organisaties ook vorming aan. Daarnaast helpen we ook direct: we zoeken actief naar vroedvrouwen en andere hulpverleners om naar de wijkcentra te gaan.'

Decorte en Van Besauw merken een duidelijk verschil op binnen de groep kansarme vrouwen: 'Kansarme zwangere vrouwen die zijn aangesloten bij een mutualiteit kunnen we vrij makkelijk helpen. Maar voor vrouwen die geen zorgverzekering hebben – vrouwen zonder geldige verblijfsdocumenten bijvoorbeeld – ligt dat anders.  De medische diensten zien hen namelijk niet graag komen, wat tot schrijnende situaties leidt.'

'Zo hoorden we onlangs nog over een tienermeisje dat moest bevallen middels een keizersnede. Na de zware operatie wilden de artsen haar geen dure intraveneuze pijnstillers geven. Ze kon het doen met Dafalgan. Zulke zaken willen wij aanklagen. Er zijn in feite twee soorten behandeling ontstaan: een reguliere behandeling voor iedereen met ziekteverzekering en een sterk uitgeklede versie voor mensen die dit niet hebben.'

'Ziekenhuizen zien zwangeren zonder papieren niet graag komen'

De reden dat ziekenhuizen terughoudend zijn om zwangere vrouwen zonder papieren te behandelen heeft volgens Decorte en Van Besauw met de commercialisering van de zorg te maken. 'Consultaties zijn gratis voor sans papiers, maar onderzoeken zoals echo’s niet. Ook opname in het ziekenhuis is niet gratis: een gewone bevalling kost ongeveer duizend euro, bevalling met een keizersnede kost al snel vierduizend euro. Vaak kunnen sans papiers deze kosten niet betalen en blijven de rekeningen openstaan. De kosten die het ziekenhuis hierdoor maakt worden van het budget van de betrokken afdeling afgetrokken. Artsen willen een sans papier wel helpen, maar kunnen dit niet omwille van het budgetbeleid.'

Zo ontstaan er situaties waarbij ziekenhuizen de opname van een zwangere zonder papieren naar elkaar doorschuiven. 'Als zo’n vrouw met vijf centimeter ontsluiting arriveert bij een ziekenhuis, kan het ziekenhuis haar nog doorverwijzen naar een ander ziekenhuis. Een instelling is pas verplicht om een sans papier op te nemen als de ontsluiting bijna volledig is. Een uur of zes na de bevalling staan deze vrouwen met pasgeborene weer op straat, vaak zonder dat ze een (bewoonbaar) huis hebben. '

'Geldige verblijfstatus of niet, alle zwangeren hebben recht op adequate gezondheidszorg'

Zonder een standpunt in te nemen in de discussie rond mensen zonder papieren, wil project Kansarmoede(r) ervoor zorgen dat ook zwangere vrouwen zonder papieren de zorg krijgen die ze nodig hebben: 'De publieke opinie over mensen zonder papieren is verhard. Wij horen soms meningen in de trend van: "Zwanger worden is je eigen keuze, ga maar bevallen in je eigen land".'

'Maar lang niet al deze vrouwen hebben er bewust voor gekozen om zwanger te raken. Het is niet voor iedereen evident hoe anticonceptie werkt. Sommige vrouwen komen uit moeilijke situaties met seksueel misbruik. Men mag niet vergeten dat toegang tot medische zorg een basisrecht is dat geldt voor alle vrouwen, ongeacht waar men verblijft, zoals vastgelegd in artikel 25 van de Unicersele Verklaring van de Rechten van de Mens.'

'Wij gaan op zoek naar zorgverleners die zwangeren zonder papieren wél kunnen helpen. We zoeken ook naar subsidies om alle nodige onderzoeken te betalen. Want uit verschillende studies is al gebleken dat perinatale zorg een investering is die zichzelf terugbetaalt: baby’s en moeders die deze zorg krijgen, hebben minder kans op complicaties, waarvan de behandeling ook veel kost.' Om die reden werkt Kansarmoede(r) ook mee aan het in kaart brengen van het probleem van de zorg aan toekomstige moeders zonder papieren.

'Met cijfermateriaal hopen we de beleidsmakers ervan te overtuigen dat het beter is om de zorg aan deze groep te integreren in de reguliere zorg in plaats van ze uit te sluiten. Op de lange termijn is dat een investering die zichzelf terugbetaalt. We hopen dat ons project in de toekomst een plaats hierin kan krijgen.' Maar zolang die zekerheid er nog niet is, blijft Kansarmoede(r) afhankelijk van subsidies, een onzekere bron van inkomsten. 'Daarom zullen we het prijzengeld in de eerste plaats inzetten om het project draaiende te houden.'