Na Mugabe zijn alle ogen op Museveni gericht

Toen in 2005 in Oeganda het meerpartijenstelsel werd hersteld, kreeg Museveni in ruil dat er geen limiet kwam op de ambtstermijnen van de president. Daardoor kon hij onafgebroken aan de macht blijven, van 1986 tot nu. Toch stuit hij nu op een limiet: de grondwet stelt wel dat presidentskandidaten niet ouder mogen zijn dan 75 jaar. Bij de volgende verkiezingen, in 2021, zal Museveni 76 jaar zijn.

Museveni volgt het patroon dat ook in andere autocratische staten opduikt: de president stelt niet zelf voor om de grondwet aan te passen. Het voorstel komt officieel van een parlementslid van zijn partij, de National Resistance Movement (NRM), maar het leidt geen twijfel dat Museveni erachter zit.

Het afleidingsmanoeuvre werkte niet helemaal vlekkeloos voor de president: het wetsvoorstel ging gepaard met chaotische scènes in het parlement, protestmarsen die met geweld onderdrukt moesten worden. De protesten blijven doorgaan en verschillende bisschoppen hebben hun ongenoegen laten blijken.

Maar de belangrijkste tegenstand komt vanuit de NRM zelf, zelfs in delen van het land die doorgaans loyaal bleven aan Museveni.

De president is een sluwe politicus die heel wat ervaring heeft in de kunst van het machtsbehoud. Hij antwoordde met een gift van 29 miljoen Oegandese Shilling (zo’n 6000 euro) aan de parlementsleden om een "consultatie" mogelijk te maken bij hun kiezers. Toch hebben sommige van de ontvangers zich laten zien met de rode hoofdband die symbool staat voor het verzet.

Hypocrisie

De kritiek, zowel in het binnen- als het buitenland, focust zich vooral op de hypocrisie van de president. Als jonge radicaal in de jaren tachtig nam hij openlijk Afrikaanse staatshoofden op de korrel die te lang vasthielden aan de macht. Nu, dertig jaar later, is hij degene die zich vastklampt aan de macht.

De gebeurtenissen in Zimbabwe doen de aandacht voor Museveni’s koppigheid toenemen. Maar Museveni heeft altijd goed begrepen dat verkiezingen handig van pas kunnen komen voor autoritaire leiders.

Zoals veel andere politici van zijn generaties vond hij dat politieke partijen verdeeldheid in de hand werken. Toen hij aan de macht kwam in 1986, verbood hij ze daarom en introduceerde hij verkiezingen zonder partijen. In dat systeem kwamen alle kandidaten op eigen kracht op, en de kiezer stemde op de kandidaat die het meeste vertrouwen gaf.

Hoewel de meerpartijenpolitiek inmiddels is teruggekeerd, blijven de erfenissen van dat systeem doorwerken in zwakke partijstructuren en de focus op de individuele kwaliteit van de kandidaten.

Handig middel

Voor Museveni spelen de verkiezingen verschillende rollen. Ze demonstreren de macht van de staat – vaak op een gewelddadige manier, als de politie bijeenkomsten van de oppositie uiteendrijft.

Maar ze vormen ook een ventiel voor spanningen en een middel tot communicatie. Het campagnevoeren dwingt de politici van het hele apparaat om in gesprek te gaan met de bevolking. Dat engagement neemt vaak de vorm aan van patronage: kiezers krijgen geschenken als geld of goederen. Ze kunnen ook specifieke beloften inhouden, zoals wegen, stroom of studiebeurzen. In sommige gevallen worden na de verkiezingen sommige van die beloftes ingelost.

Dat heeft verantwoording in zekere zin aangemoedigd, maar het is problematisch en lokaal gericht draait het rond wat kandidaten hun eigen kiespubliek beloven. Als gevolg is de opkomst groot, en Museveni krijgt niet te maken met onrust of opstanden.

Het fenomeen komt in veel delen van het huidige Afrika voor, waar de herintroductie van het meerpartijensysteem niet altijd tot meer veranderingen bij de overheid heeft geleid.

Opvolger

Maar de strategie zadelt Museveni ook op met een probleem. Zijn afkeer van partijen en de specifieke manier van politiek voeren hebben de opkomst van een echte opvolger binnen de NRM gefnuikt. Meer nog: Museveni heeft er alles aan gedaan om parlementsleden van zijn eigen partij te ondermijnen. Meer dan eens keerde hij zich tegen hen en moedigde hij kiezers aan om de schuld bij het parlement te leggen, eerder dan bij de regering, voor de vele dagelijkse problemen in het land.

De zwakte van de NRM als organisatie is belangrijk omdat Museveni niemand genoeg vertrouwt om naast zich te verdragen. De heersende partij heeft niet de structuren om de opkomst van een succesvolle uitdager mogelijk te maken.

In de voorbije zestien jaar hebben uitdagers dat tweemaal geprobeerd vanuit de NRM: Kizza Besigye en Amama Mbabazi stelden allebei vast dat een positie binnen de NRM niet veel betekent. Ook de ogenschijnlijk belangrijke positie van secretaris-generaal niet, die Mbabazi jarenlang uitoefende. Beide politici werden uit de NRM gewerkt, en vervolgens verslagen door Museveni in gebrekkige verkiezingen.

Tijd kopen

Oeganda zit dus opgescheept met een president die goed is in het verkiezingsspel en met een regeringspartij die er niet in slaagt een opvolger te produceren. Het is goed mogelijk dat hij erin slaagt de verandering van de grondwet door te voeren. Zijn partij heeft een overweldigende meerderheid in het parlement en de meeste leden zijn te afhankelijk van de president om ertegen in opstand te komen.

Maar de president en zijn entourage weten ongetwijfeld dat de grondwetswijziging het probleem alleen zal verschuiven. De Oegandese pers schrijft voluit over de gebeurtenissen in Zimbabwe, op een manier die indirect de toekomst van Museveni in vraag stelt. Zoals Robert Mugabe nu heeft vastgesteld: verkiezingen zonder echte keuze zijn een handig politiek middel, maar ze verzekeren geen stabiele opvolging.

Justin Willis is hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit van Durham, Gabrielle Lynch is hoogleraar Vergelijkende Politiek aan de Universiteit van Warwick en Nic Cheeseman is hoogleraar Democratie aan de Universiteit van Birmingham.

Bron: The Conversation