Legaal of niet: Braziliaanse meisjes geraken amper aan abortus

Maar liefst 17.456 baby’s die in 2021 in Brazilië geboren zijn, hebben een moeder tussen de tien en de veertien jaar oud. Het aantal tienermoeders daalt jaarlijks, maar blijft torenhoog. Een kindertijd is geruïneerd, rechters en artsen schieten tekort. Want abortus in Brazilië is nog steeds niet toegestaan.

Tussen 2010 en 2019 zijn er maar liefst 252.786 tieners tussen tien en veertien jaar moeder of vader geworden. Die cijfers haalde het Feministische Gezondheidsnetwerk bij het ministerie van Volksgezondheid. Het komt neer op een jaarlijks gemiddelde van 25.278 tienerzwangerschappen.

In 2020 zagen deze cijfers het daglicht nadat de schandalen met zwangere meisjes die een abortus aanvroegen zich opstapelden. Ze vroegen een abortus aan bij de rechtbank, in ziekenhuizen en bij de overheid. Ze kaartten het zelfs aan bij Damares Alves, die tussen 2019 en 2022 minister was van de Vrouw, het Gezin en de Mensenrechten onder Jair Bolsonaro.

Vreselijke misdaad

In Brazilië is abortus toegestaan na verkrachtingen, als de moeder gevaar loopt voor haar eigen leven of bij foetussen met anencefalie (open schedel). Kinderen tot 14 jaar kunnen er ontegensprekelijk aanspraak op maken, omdat zij wettelijk het slachtoffer zijn van een verkrachting – wie hen misbruikt, riskeert een straf van 8 tot 15 jaar cel.

Niettegenstaande bestaan er rechters, ook rechters in beroep, die abortus bij kinderen van tien of elf jaar niet toelaten.

Dit komt omdat abortus “sociaal gecriminaliseerd” wordt, legt Clara Wardi uit. Zij is adviseur bij het Feministisch Centrum voor Studies en Advies (Cfemea). Vooral religieuze mensen “beschouwen abortus als moord, als een vreselijke misdaad”, meent Wardi.

“Het stigma rond abortus leeft sterk, zowel in de cultuur, in gezinnen als in scholen”, zegt ze. “Jonge meisjes verkiezen om liever geen abortus te hebben, zelfs al zou het legaal zijn. En wie het illegaal wil laten uitvoeren, moet geld op tafel leggen en brengt haar gezondheid in gevaar.”

Dokters willen geen abortus uitvoeren omwille van “gewetensbezwaren”. Zo moeten meisjes die hun zwangerschap toch willen afbreken op een soort van “pelgrimstocht”, van ziekenhuis naar ziekenhuis, tot in de rechtbank.

Gevangenisstraf

De cijfers van Cfemea uit 2018 en 2023 wijzen erop dat de publieke opinie omtrent de strafbaarheid van abortus aan het veranderen is. Zes op de tien Brazilianen (59,3 procent) spreken zich vandaag uit tegen het bestraffen van vrouwen en meisjes die hun zwangerschap afbreken. In 2018 was dat iets meer dan de helft (51,8 procent).

Tegelijk stijgt het aantal voorstanders van een gevangenisstraf in het geval van abortus. Daarbij ziet Cfemea een minder sterke stijging van 26,7 procent naar 28,1 procent. Wardi verklaart dit door te wijzen op de polariserende regering van Jair Bolsonaro. Het aantal onbeslisten – de respondenten die “het hangt af van de omstandigheden” antwoordden op de enquête – daalde bovendien van 16,1 procent naar 7,6 procent.

Elf jaar, tweemaal mama

De urgentie van de zaak wordt duidelijk aan de hand van schrijnende casussen zoals dat van een 11-jarig meisje dat in 2022 voor de tweede keer zwanger raakte. Zij vroeg een abortus aan in een openbaar ziekenhuis en aan de gerechtelijke macht in haar thuisstaat Piauí, in het noordoosten van het land, maar werd twee keer de deur gewezen. In maart 2023 werd het meisje voor de tweede keer in haar zeer jonge leven mama.

Wardi benadrukt dat de Braziliaanse samenleving “collectief tekortschiet” op het vlak van informatie rond vrouwenrechten en de mogelijkheid om 'nee' te zeggen als vrouw of als meisje.

“Op bepaalde plaatsen in Brazilië is abortus wel degelijk legaal”, zegt Denise Mascarenha, de coördinator van de christelijke organisatie Católicas pelo Direito de Decidir (Katholieken voor een Vrije Keuze). “We moeten meisjes hierover informeren, we hebben personeel nodig om de procedure uit te voeren en meisjes moeten toegang hebben tot abortus zonder eerst een advocaat onder de arm te moeten nemen.”

Geen zorg voor vrouwen

Helena Paro, professor gynaecologie aan de universiteit van de centraalgelegen stad Uberlândia, stelt dat de grootste foutenlast bij de opleiding van het zorgpersoneel zit. “Ze herkennen het geweld niet bij een zwangerschap van meisjes onder de 14 jaar”, wat nochtans al sinds 1940 in het Wetboek van Strafrecht staat, zegt Paro.

In het hele land bestaan er slechts zestig medische centra waar vrouwen en meisjes een abortus kunnen uitvoeren. “Dat is zo goed als niks in een land van 203 miljoen inwoners, waarvan 51 procent vrouwen.” Haar conclusie? “Dit land draagt geen zorg voor zijn vrouwen.”