Krijgt Afrika in 2024 een permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad? Als het aan VN-chef Guterres ligt wel

De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties staat in voor internationale veiligheid en vrede. Het orgaan telt vijftien leden: tien tijdelijke – verkozen volgens een rotatiesysteem – en vijf permanente. Dat voorrecht is weggelegd voor vijf landen (P5): de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, China en Rusland. De grote afwezige met een permanent zitje is Afrika.

Prioriteitenlijst

De Afrikaanse afwezigheid is een kwestie die al vaker over de tongen is gegaan binnen de VN. Het Afrikaanse continent telt immers 55 landen en een totale bevolking van meer dan 1,4 miljard mensen.

Nu heeft VN-secretaris-generaal Antonio Guterres de hervorming van de Veiligheidsraad op zijn lijst met “prioriteiten voor 2024” gezet. De instelling is bijna 79 jaar oud en volgens Guterres is het “volstrekt onaanvaardbaar dat het Afrikaanse continent nog steeds wacht op een permanente zetel”.

“Onze wereld heeft een hervorming van de Veiligheidsraad hard nodig”, zei Guterres vorige week nog aan afgevaardigden van de Raad. Tijdens een persconferentie op de South Summit in Oeganda vorige maand noemde Guterres het “een flagrante onrechtvaardigheid dat er niet één Afrikaanse natie permanent lid is”. Die kritische uitspraak deed hij als antwoord op een vraag van een aanwezige journalist. De reden daarvoor, voegde Guterres nog toe, is dat de meeste Afrikaanse landen niet onafhankelijk waren toen de VN-instellingen werden opgericht.

Onrecht rechtzetten

“De laatste tijd merk ik dat de permanente leden positief staan tegenover minstens één Afrikaans permanent lid”, aldus Guterres. “De Verenigde Staten hebben dat gezegd, Rusland heeft dat gezegd, en ook China heeft zich al positief uitgesproken, net als het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Voor het eerst heb ik goede hoop dat ten minste een gedeeltelijke hervorming van de VN-Veiligheidsraad mogelijk is, zodat dit flagrante onrecht kan worden rechtgezet.”

VN-woordvoerder Stephane Dujarric verklaarde eerder dat de mening van de secretaris-generaal de mening van veel mensen weerspiegelt. “Een heel continent is niet vertegenwoordigd en dat is onrechtvaardig. Nochtans is juist daar de facto veel van het vredes- en veiligheidswerk van de VN aan de gang. Afrikaanse landen werden twee keer gestraft: één keer door gekoloniseerd te worden en een tweede keer door niet mee aan tafel te zitten toen de architectuur van het multilaterale systeem werd besproken.”

Naast Afrika is ook de regio Latijns-Amerika en de Caraïben (LAC), met meer dan 670 miljoen mensen, 12 Latijns-Amerikaanse landen en 21 zelfbesturende gebieden, niet vertegenwoordigd als permanent lid.

Vetorecht

Voor Martin Edwards, decaan van de School of Diplomacy and International Relations aan de universiteit van New Jersey, bestaat de uitdaging er nu in “hoe we van die retoriek tot een serieus voorstel kunnen komen”.

Volgens hem zijn er wel wat mogelijkheden. “De G20 heeft bijvoorbeeld de Afrikaanse Unie als lid opgenomen. De hamvraag blijft natuurlijk wat precies de inzet is.”

Het standpunt van de VS is om regionale vertegenwoordiging te vergroten, maar wel zonder vetorecht. “Ik realiseer me dat dit misschien niet zo ver gaat als voorstanders zouden willen”, zegt Edwards daarover. “Maar aangezien er al een belangrijke beweging bezig is om het veto te delegitimeren, zou vasthouden aan het veto deze inspanningen tegenwerken.”

Sowieso is het voor de VS niet het moment om het over een hervorming te hebben, meent Edwards, die daarmee verwijst naar de Amerikaanse verkiezingskalender.

Nog veel obstakels

De Indiase Purnima Mane denkt dat er nog heel wat obstakels te overwinnen zijn voor de vijf permanente leden een Afrikaans land zullen toelaten, net als voor veel andere regio's die momenteel niet vertegenwoordigd zijn met een permanente zetel.

Mane is expert op het gebied van seksuele gezondheid en bekleedde reeds verschillende leidinggevende functies in de Verenigde Naties. “We weten hoe complex de processen binnen de VN kunnen zijn. Daarom zal elk veranderingsproces lang en ingewikkeld zijn en op weerstand stuiten bij sommige landen.”

“Als de kwestie van rechtvaardigheid en eerlijkheid op de voorgrond komt, zouden VN-lidstaten wel eens kunnen gaan twijfelen aan de relevantie en noodzaak om vast te houden aan de historische redenen voor het toekennen van een permanent lidmaatschap van de Veiligheidsraad”, concludeert ze.

Antonio Guterres benadrukt evenwel dat hij in deze kwestie persoonlijk geen zeggenschap heeft. “Het hangt uitsluitend af van de lidstaten en van de Algemene Vergadering. Maar ik denk dat er voor het eerst redenen zijn om hoopvol te zijn.”