Kans op "heroïsch akkoord" tussen Iran en VS groeit

Begin september bevond het Midden-Oosten zich nog op de rand van oorlog. De krantenkoppen hadden het over een "nakende aanval" op Syrië, bondgenoot van Iran, dat beschuldigd werd van een "chemische slachting" in de buitenwijken van Damascus op 21 augustus.

Alle tekenen wezen op een nieuw conflict. In de woelige regio kon dat snel uitgroeien tot een regionale uitslaande brand. Rusland, dat een geostrategische basis heeft aan de Syrische kust en Damascus op grote schaal van wapens voorziet, en China, dat met het principe van nationale soevereiniteit zwaait, hadden gewaarschuwd dat ze in de VN-Veiligheidsraad hun veto zouden gebruiken tegen elk voorstel tot een aanval.

Hoewel ook Teheran het gebruik van chemische wapens aan de kaak stelde, kantte Iran zich tegen een militaire interventie. Het land vreesde dat Israël er gebruik van zou maken om Iran aan te vallen en de nucleaire installaties zou vernietigen. Ook de andere kruitvaten in het Midden-Oosten, waaronder Libanon, Irak, Jordanië en Turkije, dreigden te exploderen.

Aanval plotseling vergeten

Plotseling echter was die "nakende aanval" vergeten. Waarom?

In de eerste plaats was er een sterke afkeer bij de westerse publieke opinie. Die staat grotendeels vijandig tegenover alweer een nieuw conflict met als enige winnaars de jihadisten die banden hebben met Al Qaeda en die bevochten worden in onder meer Libië, Mali, Irak, Somalië en Jemen.

Op 29 augustus moest de Britse premier David Cameron vernederd de duimen leggen in het Britse parlement, waardoor de rol van Groot-Brittannië was uitgespeeld.

Chemische wapens

En op 31 augustus veranderde het Witte Huis van koers. Om tijd te winnen besliste Barack Obama om op groen licht van het Amerikaanse Congres te wachten.

Tot slot, op 5 september, stelde de Vladimir Poetin op de G20 in Sint-Petersburg voor om de Syrische chemische wapens onder VN-controle te stellen, zodat ze vernietigd zouden kunnen worden.

Die oplossing, zonder twijfel een diplomatieke triomf voor Moskou, bleek in het belang van zowel Washington, Parijs, Damascus als Teheran. Ze betekende paradoxaal genoeg wel een diplomatische nederlaag voor enkele van de Amerikaanse bondgenoten: Saoedi-Arabië, Qatar en Israël.

Toenadering 

Het lijdt geen twijfel dat die oplossing voor Syrië de diplomatieke sfeer zal veranderen en een toenadering tussen de VS en Iran zal versnellen.

Alles was eigenlijk al in gang gezet op 14 juni, toen Hassan Rouhani de nieuwe president van Iran werd en de polemische Mahmoud Ahmadinejad opvolgde. Bij zijn inauguratie op 4 augustus zei de nieuwe president dat een ander tijdperk was aangebroken, en dat hij via dialoog zou proberen om zijn land te bevrijden uit de diplomatieke isolatie en de confrontatie met het Westen over het nucleaire programma.

Zijn belangrijkste objectief, zei hij, was een versoepeling van de internationale sancties die de Iraanse economie in een wurggreep houden. De sancties zijn bij de zwaarste die ooit tegen een land genomen zijn in vredestijd.

Kerry en Javad Sharif

Op 25 september volgde een bilaterale ontmoeting tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en zijn Iraanse collega Mohammad Javad Zarif, voor het eerst sinds de diplomatieke relaties tussen beide landen werden verbroken op 7 april 1980.

De veranderende sfeer, gekarakteriseerd door een verzoenende toon en kleine stappen op de weg naar toenadering, werd nog duidelijker tijdens het nu al beroemde telefoongesprek tussen Obama en Rouhani.

Met uitzondering van de ultraconservatieve regering in Israël, die elke toenadering probeert te torpederen, willen alle Amerikaanse bondgenoten zo snel mogelijk op de vredestrein springen. Ze zijn willen ook absoluut niet de lucratieve handelsakkoorden missen die op vrede met een land van 80 miljoen inwoners kunnen volgen.

Focus naar Azië

Alles wijst er dus op dat de huidige dooi zal doorzetten. Objectief gezien hebben zowel Iran als de VS immers belang bij vrede.

Op het geostrategische front probeert Obama de betrokkenheid van de VS in het Midden-Oosten wat te verminderen om de focus naar Azië te verschuiven. Daar ligt "de toekomst op het vlak van economische groei in de eenentwintigste eeuw", zegt Simon Kahn, voorzitter van de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Singapore.

De Amerikaanse betrokkenheid in het Midden-Oosten, een vaste waarde sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd verantwoord door de aanwezigheid van de grootste oliereserves ter wereld in de regio, essentieel voor de Amerikaanse productiemachine.

Maar dat is veranderd sinds de ontdekking van grote olie- en schaliegasvoorraden in de VS zelf, die het land op weg kunnen zetten naar energie-autonomie.

Nucleair wapen

Teheran heeft de deal dan weer nodig om de druk te verlichten van de sancties, en van de moeilijkheden waar Iraniërs  mee te maken krijgen in hun dagelijkse leven. Het land is immers niet helemaal veilig voor een opstand.

Wat het nucleaire vraagstuk betreft, lijkt Iran te hebben begrepen dat het geen optie is een nucleair wapen te bezitten dat het niet zou kunnen gebruiken, en dus in dezelfde situatie te verkeren als Noord-Korea.

Tegelijk zou voor de status van regionale grootmacht, een status die Teheran altijd geambieerd heeft, een akkoord (of zelfs een alliantie) met de VS nodig zijn, zoals het geval is met Israël en Turkije.

Opvolger van Obama

En tot slot, maar zeker niet onbelangrijk: de tijd dringt. Er is immers een risico dat de opvolger van Obama over drie jaar een stuk minder buigzaam zal blijken.

Natuurlijk zijn er ook heel wat obstakels aan beide kanten. De tegenstanders van een akkoord zijn talrijk en machtig. Om een verdrag te tekenen moet Obama de goedkeuring hebben van het Amerikaanse Congres, waar Israël heel wat vrienden heeft. En ook in Teheran zijn er tegenstanders van het akkoord.

Toch wijst alles op het einde van een cyclus. De logica van de geschiedenis duwt Iran en de VS, die een gemeenschappelijk geloof in economische liberalisering delen, naar wat we "een heroïsch akkoord" zouden kunnen noemen.

Ignacio Ramonet is voormalig directeur van Le Monde Diplomatique.