Ebola in Guinee: kan de verspreiding op tijd gestopt worden?

De gevallen die momenteel zijn bevestigd Guinee zijn in het zuidoosten van het land, zo'n  800 kilometer van de hoofdstad Conakry. Maar de uitbraak gebeurde op amper 100 kilometer van grensposten met Liberia en Ivoorkust. De kans bestaat dus dat het virus zich niet alleen in Guinee, maar ook in buurlanden verspreidt

Wat wordt gedaan om nieuwe uitbraken zoals in 2016 te voorkomen?

In de jaren na de uitbraak van 2014-2016 is veel tijd gestopt in de ontwikkeling, evaluatie en registratie van ebolavaccins en antivirale medicijnen. Twee vaccins zijn al goedgekeurd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en geregistreerd bij verschillende regelgevende instanties.

Tijdens de uitbraak van 2018 tot 2020 in de Democratische Republiek Congo (DRC) registreerden een aantal landen in de regio deze producten ook.

Bijna vijftigduizend mensen werden gevaccineerd om de verspreiding in DRC tegen te gaan. Ringvaccinatie – vaccinatie van personen in een ring rondom geïnfecteerden – is een vitaal preventiemiddel tegen verspreiding, omdat er zo een immuniteitsbarrière ontstaat die de transmissieketen van het virus onderbreekt.

Waarom is de ziekte teruggekomen?

Bij de natuurlijke transmissiecyclus van het virus zijn bepaalde soorten bosfruitvleermuizen betrokken. Zij vormen een reservoir voor het virus in de natuur en deze cyclus is continu, waardoor het virus in de natuur aanwezig blijft. Het kan echter uit het natuurlijke reservoir overspringen naar andere dieren in het woud of direct naar mensen, waarmee een epidemie onder de menselijke bevolking in gang wordt gezet.

Er zijn eerder dieren aangetroffen die geïnfecteerd waren met ebola, zoals niet-menselijke primaten, andere apen en antilopen. Zij kunnen een blootstellingsbron zijn voor mensen. Jagers of mensen die deze dieren slachten, kunnen in aanraking komen met geïnfecteerd bloed en weefsel. Maar we denken dat het ook mogelijk is dat transmissie plaatsvindt via direct contact van geïnfecteerde vleermuizen met mensen. Het exacte mechanisme  moeten we nog nader onderzoeken, maar contact met geïnfecteerd bloed en weefsel is een waarschijnlijke infectiebron.

Het virus is altijd aanwezig in de natuur en onder de juiste omstandigheden kan het overspringen van de ene op de andere soort.

Welke lessen zijn getrokken uit de vorige uitbraken?

Er zijn veel belangrijke lessen getrokken, maar snelle en trefzekere actie maken absoluut het verschil. Na de uitbraak van 2014-2016 was het aanvankelijk traag op gang komende antwoord een belangrijk punt van kritiek

Het is essentieel om de uitbraak in een vroeg stadium in te dammen, voordat verspreiding plaatsvindt van ground zero naar andere locaties in Guinee en buurlanden. Als dat toch gebeurt, zijn meer langdurige en ingewikkelde inspanningen nodig.

Eén punt waarop deze uitbraak afwijkt, is dat hij plaatsvindt tegen de achtergrond van een wereldwijde covid-19-epidemie. Daardoor staan de gezondheidszorg en andere instanties wereldwijd al onder zware druk.

Bij de bestrijding van ebola in West-Afrika was internationale steun tot nu toe belangrijk. De tijd zal leren of de inspanningen om covid-19 te stoppen, impact hebben op de bestrijding van ebola.

Heeft Guinee de gezondheidsinfrastructuur om deze ziekte te beheersen?

De toegankelijkheid van de gezondheidszorg in Guinee is marginaal verbeterd in de afgelopen jaren. Maar het land heeft een zeer povere gezondheidsinfrastructuur. De meeste doden in Guinee vallen nog steeds door overdraagbare ziekten, maternale en neonatale ziekten en voedingsstoornissen. De ebola-uitbraak van 2014-2016 zette nieuwe inspanningen in gang om de zorgsystemen in het land te verbeteren, maar die verbetering gaat erg langzaam.

Aangezien de West-Afrikaanse ebola-uitbraak nog maar vijf jaar geleden werd gestopt, zou je verwachten dat bepaalde infrastructuur die tijdens de uitbraak ontwikkeld werd, nog aanwezig is en snel weer in gebruik genomen kan worden. Of dit “spiergeheugen” nog werkt, zal in de komende weken moeten blijken.

Wat is de relatie tussen de uitbraak in West-Afrika en Centraal-Afrika?

Uit studies die tijdens en na de uitbraak van 2014-2016 zijn uitgevoerd, is gebleken dat Zaïre-variant van het ebolavirus vóór de uitbraak circuleerde in plaatselijke vleermuizenpopulaties in West-Afrika. De genetische overeenkomsten tussen de ebolavirussen van de West-Afrikaanse uitbraak en de ebolavirussen die sinds 1976 uitbraken hebben veroorzaakt in Centraal-Afrika, ondersteunen de hypothese dat het virus zich op een bepaald moment verspreid heeft van Centraal-Afrika naar West-Afrika.

Aan de andere kant is het zo dat uit analyses van de verschillen tussen deze virussen, bewijs naar voren is gekomen van een gescheiden evolutie in de loop van de tijd. Het exacte mechanisme achter de verspreiding van Centraal-Afrika naar West-Afrika is nog niet duidelijk. Maar de overdracht is plausibel, gezien het feit dat veel fruitvleermuizensoorten – waarvan sommige natuurlijke reservoirs vormen voor het ebolavirus – trekkende soorten zijn die grote afstanden afleggen.

Er wordt gewerkt aan het in kaart brengen van het genoom van het virus dat recentelijk nieuwe besmettingen heeft veroorzaakt. Dat kan aanwijzingen bieden over de mogelijke bron van de uitbraak en de link van deze virussen met de virussen die circuleerden tijdens de vorige uitbraak. Ook moet gekeken worden naar het huidige ebolavaccin, dat niet getest is voor andere varianten dan het Zaïre-ebolavirus. Het is dus niet zeker hoe effectief deze vaccins zijn tegen andere virussoorten.

-
Deze analyse verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation