Cognitieve flexibiliteit bepaalt hoe slim en creatief je bent (OPINIE)

Vaak wordt het IQ geprezen als cruciale aanjager van succes, vooral in gebieden als wetenschap, innovatie en technologie. Er zijn ook mensen met een eindeloze fascinatie voor de IQ-scores van beroemdheden. Maar in werkelijkheid waren verschillende van de grootste prestaties van onze soort voornamelijk gebaseerd op kwaliteiten als creativiteit, verbeeldingskracht, nieuwsgierigheid en empathie.

Veel van deze eigenschappen zijn ingebed in wat wetenschappers “cognitieve flexibiliteit” noemen. Dat is de vaardigheid die ons in staat stelt om snel te schakelen, of om gedrag aan te passen om doelen te bereiken in een nieuwe of veranderende omgeving. Het gaat in wezen over leren leren en flexibel kunnen zijn over de manier waaróp je leert. Het betekent ook: strategieën voor een optimale besluitvorming aanpassen. In ons lopende onderzoek proberen we uit te zoeken hoe mensen hun cognitieve flexibiliteit kunnen boosten.

Inzicht

Cognitieve flexibiliteit laat ons beseffen dat wat we doen niet tot succes leidt. Met dit inzicht kunnen we de juiste aanpassingen doen om toch ons doel te bereiken. Als je bijvoorbeeld altijd dezelfde route naar je werk neemt, maar plots zijn er wegwerkzaamheden op je gebruikelijke route, wat doe je dan? Sommige mensen blijven, ondanks de vertragingen die dat met zich meebrengt, rigide vasthouden aan het oorspronkelijke plan. Flexibele denkers passen zich aan de onverwachte gebeurtenis aan en zetten hun probleemoplossende vaardigheden in om tot een betere uitkomst te komen.

Onze cognitieve flexibiliteit kan ook hebben beïnvloed hoe we omgingen met de lockdowns tijdens de pandemie. Die zorgden voor behoorlijk wat nieuwe uitdagingen rond werken en naar school gaan. Sommige mensen vonden het gemakkelijker dan anderen om routines aan te passen en plots veel activiteiten van thuis uit te doen. Deze meer flexibele mensen veranderden hun routines misschien ook van tijd tot tijd, in een poging om hun dag beter en anders in te delen.

Anderen hadden het oprecht lastig en werden uiteindelijk rigide in hun denken. Zij hielden juist vast aan dezelfde routine en hadden weinig ruimte voor flexibiliteit of verandering.

Enorme voordelen

Flexibel denken is de sleutel tot creativiteit - met andere woorden, het vermogen om op nieuwe ideeën te komen, nieuwe verbanden tussen ideeën te leggen en nieuwe uitvindingen te doen. Flexibel denken ondersteunt ook academische en professionele vaardigheden, zoals het oplossen van problemen. In tegenstelling tot het werkgeheugen – wat je je op een bepaald moment kunt herinneren - is het grotendeels onafhankelijk van IQ of “gekristalliseerde intelligentie”. Veel beeldende kunstenaars kunnen bijvoorbeeld slechts gemiddeld intelligent zijn, maar wel heel creatief - vaak voldoende om meesterwerken voort te brengen.

In tegenstelling tot wat veel mensen geloven, is creativiteit ook erg belangrijk in wetenschap en innovatie. We hebben bijvoorbeeld ontdekt dat ondernemers die meerdere bedrijven hebben opgericht cognitief flexibeler zijn dan managers met dezelfde leeftijd en hetzelfde IQ.

Maakt cognitieve flexibiliteit mensen dus slimmer op een manier die IQ-tests niet kunnen meten? We weten dat het leidt tot betere zogeheten “koude cognitie” of “rationeel denken”. Meer flexibiliteit leidt bij kinderen tot betere leesvaardigheden en betere schoolprestaties.

Het helpt ook om je te beschermen tegen tal van vooroordelen, zoals de confirmation bias (het bevestigingsvooroordeel ofwel de neiging om vooral waarde te hechten aan informatie die de eigen ideeën, overtuigingen of hypotheses bevestigt, nvdr). Dat komt omdat cognitief flexibele mensen beter zijn in het herkennen van mogelijke fouten in hun eigen redeneren. Ze hebben strategieën om deze fouten te overwinnen.

Meer veerkracht bij tegenslag

Cognitieve flexibiliteit zou ook leiden tot meer veerkracht bij tegenslag in het leven. En personen die flexibel denken geven op latere leeftijd vaker aan dat ze tevreden zijn met hun kwaliteit van leven. Verder hebben studies aangetoond dat cognitieve flexibiliteit een sterke relatie heeft met ons vermogen om emoties, gedachten en intenties van anderen te begrijpen, wat gunstig is voor de sociale omgang met andere mensen.

Het tegenovergestelde van cognitieve flexibiliteit is cognitieve rigiditeit, dat onder meer typisch is voor een aantal mentale aandoeningen zoals obsessief-compulsieve stoornis, depressie en autismespectrumstoornis.

Neurologisch beeldonderzoek heeft aangetoond dat cognitieve flexibiliteit afhankelijk is van een netwerk van frontale en “striatale” hersengebieden. De frontale regio's worden geassocieerd met verhoogde cognitieve processen zoals besluitvorming en probleemoplossing; de striatale regio's zijn dan weer gelinkt aan beloning en motivatie.

Er zijn zelfs een aantal manieren om de cognitieve flexibiliteit van mensen objectief te beoordelen. Zo is er de Wisconsin Card Sorting Test en de CANTAB Intra-Extra Dimensional Set Shift Task.

Zo boost je flexibel denken

Het goede nieuws? Het lijkt erop dat je cognitieve flexibiliteit kunt trainen. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is bijvoorbeeld een bewezen psychotherapie die mensen helpt om denkpatronen te doorbreken en ander gedrag te implementeren.

Iemand met een depressie zal er bijvoorbeeld van overtuigd zijn dat hij niet meer geliefd is als een vriend een week niets van zich heeft laten horen. CGT heeft dan als doel om zijn denken te reconstrueren en hem te leren zich opnieuw open te stellen voor andere scenario’s: het kan zijn dat die vriend het druk had, of om een bepaalde reden niet in staat was om contact op te nemen.

Een andere mogelijke manier om het te trainen is ‘structure learning’. Daarmee bedoelen we het vermogen om informatie over de structuur van een complexe situatie te krijgen en aanvankelijk onbegrijpelijke stromen van zintuiglijke informatie te ontcijferen. We weten dat dit type leren vergelijkbare frontale en striatale hersengebieden activeert als cognitieve flexibiliteit.

Een samenwerking tussen de Universiteit van Cambridge en de Technische Universiteit Nanyang werkt momenteel aan een “levensecht” experiment om uit te zoeken of dergelijk ‘structuurleren’ effectief leidt tot een verhoogde cognitieve flexibiliteit.

Studies hebben al voordelen aangetoond van het bevorderen van cognitieve flexibiliteit, bijvoorbeeld voor kinderen met autisme. Na een training die hierop is gericht, blijken deze kinderen beter te scoren op cognitieve taken maar ook op vlak van sociale interactie en communicatie. Maar ook voor kinderen zonder autisme en voor volwassenen heeft het trainen van cognitieve flexibiliteit al z’n voordelen bewezen.

Lessen voor na de pandemie

Nu we uit de pandemie komen, zullen we ervoor moeten zorgen dat mensen bij het aanleren en trainen van nieuwe vaardigheden ook leren om cognitief flexibel te zijn in hun denken. Dit zal hen in de toekomst veerkrachtiger maken en meer welzijn bieden.

We hebben cognitieve flexibiliteit nodig om een maatschappij te laten floreren. Het maximaliseert de potentie van individuen om tot innovatieve ideeën en uitvindingen te komen. En dat zijn nu eenmaal de kwaliteiten die nodig zijn om antwoorden te vinden op de uitdagingen van vandaag, inclusief de opwarming van de aarde, het behoud van biodiversiteit, schone energie en voedselzekerheid.

-

Barbara Jacquelyn Sahakian, Christelle Langley en Victoria Leong zijn verbonden aan de afdelingen Psychologie en Neurowetenschappen aan de Universiteit van Cambrigde. Professoren Trevor Robbins, Annabel Chen en Zoe Kourtzi droegen ook bij aan dit artikel.

Deze opinie is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.