Afzetting Bolsonaro is nog niet voor meteen

De voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden, Rodrigo Maia, heeft al minstens 28 verzoeken ontvangen om een proces te openen dat op de afzetting van de radicaal-rechtse president zou kunnen uitlopen.

De politieke partijen, parlementsleden, burgers en beroepsverenigingen roepen uiteenlopende redenen in, onder meer handelingen tegen de democratie, nationale veiligheid en persvrijheid, wanbeheer, misbruik van gezag, en schending van gezondheidsnormen die mensenlevens in gevaar brengen.

Afzetting onhaalbaar

“De afzetting van Bolsonaro is nu onhaalbaar, omdat niet aan de vijf noodzakelijke voorwaarden is voldaan”, zegt socioloog Elimar do Nascimento, hoogleraar aan de Universiteit van Brasilia.

Een populariteit van minder dan 10 procent hebben, de meerderheid van de media tegen hebben, “de strijd op straat” verliezen en niet langer de steun hebben van de bedrijven: het zijn de vier voorwaarden die tot de vijfde voorwaarde leiden - een veroordeling door twee derde meerderheid van de parlementsleden.

Uit de meest recente enquête van het Datafolha-instituut, die van 27 april, blijkt dat 38 procent van de ondervraagden de regering-Bolsonaro niet langer steunt maar 33 procent dat wel nog doet, een verhouding die vergelijkbaar is met die van december 2019. De rest beoordeelde de regering als “normaal” of had geen mening.

Dilma Rousseff

Voormalig president Dilma Rousseff, die in 2016 werd afgezet, had aan de vooravond van haar proces nog slechts de steun van 7 procent van de bevolking, zegt Nascimento. Bij de afzetting van Fernando Collor de Mello, in 1992, lagen de kaarten ongeveer gelijkaardig.

Voor zijn communicatie kan Bolsonaro rekenen op sociale media en televisiezenders. Zijn aanhangers blijven mobiliseren om op straat weerwerk te bieden tegen het potten- en pannenprotest van de oppositie.

Om de steun van het bedrijfsleven te houden, probeert de president Paulo Guedes aan boord te houden, de neoliberale econoom van de Chicago School, die garant staat voor een vrijemarktbeleid en besparingen in de overheidsuitgaven.

Steun van 30 procent

De steun van 30 procent van het electoraat (van 147 miljoen Brazilianen) “is een solide basis voor Bolsonaro, en die had hij al vóór de verkiezingscampagne van 2018”, zegt Fátima Pacheco Jordão, experte in opiniepeilingen. “Hij is geen succes op het vlak van populariteit, maar wel van stabiliteit.”

Zowel zij als Nascimento denken dat stabiele steun ervoor kan zorgen dat hij bij de presidentsverkiezingen van 2022 naar de tweede ronde gaat en herkozen wordt als de polarisatie van 2018 met de linkse Arbeiderspartij wordt herhaald.

Maar door de wespennesten waarin Bolsonaro zich in amper zestien maanden al heeft gestoken, pakken zich toch steeds meer donderwolken samen.

Gerechtelijke onderzoeken

Verschillende lopende gerechtelijke onderzoeken tegen hem dreigen zijn verdediging te verzwakken.

Bovendien is niet uitgesloten dat hij voor een niet-politiek misdrijf wordt vervolgd. Dat moet gebeuren door het Federaal Hooggerechtshof, na toestemming van de Kamer van Afgevaardigden, dat hiervoor eveneens een tweederdemeerderheid nodig heeft.

Het meest recente feit waarvoor hij vervolging riskeert, is zijn poging om de federale politie te beïnvloeden en voor eigen doeleinden te gebruiken. Volgens Sergio Moro, die op 24 april opstapte als minister van Justitie en Openbare Veiligheid, was dat de reden waarom Bolsonaro de algemeen directeur van de federale politie verving.

Drie zonen

De federale politie is een staatsinstelling, geen regeringsorgaan, en wordt door de grondwet beschermd tegen politieke inmenging. Het is een van de autonome controleorganen die Bolsonaro sinds het begin van zijn termijn in januari 2019 zijn wil probeert op te leggen.

Bijna alle gerechtelijke onderzoeken waarbij de president en zijn drie zonen betrokken zijn, gebeuren door de federale politie. Daarom wordt vermoed dat Bolsonaro een directeur wil die hij persoonlijk kan vertrouwen.

Tegen de zonen, een senator, een afgevaardigde en een gemeenteraadslid (in Rio de Janeiro), lopen onderzoeken voor corruptie, voor het illegale gebruik van sociale media voor het verspreiden van nepnieuws, en voor banden met criminele milities. Mogelijk is hun vader hier ook bij betrokken.

Toezicht op wapens en munitie

Er zijn nog andere problemen voor Bolsonaro. Het Openbaar Ministerie wil onderzoek doen naar een presidentieel besluit dat een legerbevel terugdraait dat het toezicht op wapens en munitie door de militaire autoriteiten mogelijk maakte.

Het besluit kwam er na druk van wapenkopers en -handelaars en zou de openbare veiligheid in het gedrang hebben gebracht. Ook die partijdigheid kan tegen Bolsonaro worden gebruikt in een afzettingsproces.

Impulsen intomen

Ondanks deze opeenstapeling van onderzoeken en processen, is de kans groter dat deze regering zich aanpast en de verkiezingen in 2022 haalt, zegt Fernando Lattmann-Weltman, hoogleraar politiek aan de Staatsuniversiteit van Rio de Janeiro.

Het zou kunnen dat de ministers proberen de radicale impulsen van Bolsonaro en zijn agressieve aanhangers op sociale media in te tomen, om zo een afzetting te vermijden, aangezien dit “een lang en onzeker proces” zou worden, zegt Lattmann-Weltman.

Reactie van het leger

Bovendien kan de reactie van het leger worden gevreesd, aangezien Bolsonaro legerkapitein was, nog altijd nauwe banden heeft met het leger en onder zijn 22 ministers negen gepensioneerde militairen telt.

“Als de afzetting dreigt, zou dat voor de militairen geen obstakel zijn, omdat de vervanger vicepresident Hamilton Mourão zou zijn, een gepensioneerde generaal, en die is evenwichtiger dan de kapitein”, zegt de eveneens gepensioneerde generaal Bolivar Meirelles.

Covid-19

Lattman-Weltman vermoedt “een samenloop van belangen om Bolsonaro in het zadel te houden, door zijn impulsen te neutraliseren, maar nu we midden in een economische en gezondheidscrisis zitten, hangt dat allemaal af van de evolutie van veel factoren.”

De covid-19-pandemie kan Bolsonaro duur te staan komen. Op 16 april heeft hij de minister van Volksgezondheid, Luiz Henrique Mandetta, ontslagen omdat hij het niet met hem eens was.

Mandetta was erg populair omdat hij voor een lockdown pleitte om de besmetting te vertragen en de ineenstorting van de gezondheidszorg te voorkomen. Bolsonaro wilde de economie zo snel mogelijk heropstarten om werkloosheid te voorkomen, die volgens hem “dodelijker is dan het virus”.

Sterfgevallen verdubbeld

Sindsdien is het aantal sterfgevallen – 5466 volgens de officiële cijfers van 29 april, die volgens velen een onderschatting zijn van de realiteit – meer dan verdubbeld, verspreidde het virus zich sneller en raakten ziekenhuizen en begraafplaatsen overbelast.

Het is onwaarschijnlijk dat de populariteit van de president stabiel zal blijven als het virus zich de komende weken in arme en overvolle buurten verspreidt en de economie helemaal tot stilstand komt.

Vooral omdat Bolsonaro blijft volhouden dat de pandemie niet zo erg is en hij ongevoelig blijft reageren op de sterfgevallen. Daar komt bij dat de regering te traag reageert om de vele werklozen en gezinnen die hun inkomen zijn verloren, te helpen.