Sommige soorten sterven gewoon uit door brute pech

Wat bepaalt of een soort overleeft of uitsterft in een bepaald gebied? Het antwoord is vaak: concurrentie. Twee verwante soorten die in elkaars nabijheid leven, hetzelfde voedsel eten en dezelfde habitat delen, komen vroeg of laat in elkaars vaarwater terecht. Dan ontstaat een strijd. En dan wint de sterkste, en verdwijnt de zwakste.

Dat is de traditionele verklaring. En die gaat ook vaak op, zeggen onderzoekers van de universiteit van Lund (Zweden). Maar ook het toeval speelt soms een rol, zeggen ze. En daarnaar is amper onderzoek verricht, in elk geval veel minder dan naar concurrentie.

Grootschalig onderzoek

De Zweden hebben daarom een grootschalig onderzoek opgezet, een van de meest omvangrijke tot dusver over de rol van het toeval bij het overleven of uitsterven van soorten. Ze zetten experimenten op, deden computersimulaties en combineerden dat met veldstudies.

Hun conclusie: niet de concurrerende soorten, of niet de invloed van de mens doen sommige soorten verdwijnen, maar gewoon brute pech.

Geen garantie op succes

De vaststelling heeft gevolgen voor natuurbeschermers. Inspanningen om bepaalde soorten voor uitsterven te behoeden mogen nog zo goed bedacht en gepland zijn, dat is geen garantie op succes.

"Dergelijke inspanningen zijn absoluut niet futiel”, troost bioloog Erik Svensson in The American Naturalist. “Maar de wereld is nooit volledig voorspelbaar en onze studie toont aan dat het toeval een rol speelt bij het al dan niet overleven van een soort. Misschien hebben mensen minder macht dan we denken.”

Elastiek

Nog een troost: soms kan een soort zo zeldzaam worden dat ze weer een kans maakt. Negatieve frequentie-afhankelijkheid heet het fenomeen, en ook dat hebben de Zweden onderzocht.

Wanneer van een bepaalde soort lokaal nog maar enkele exemplaren overblijven, ontstaan zogeheten minderheidsvoordelen. Ze ondervinden bijvoorbeeld minder concurrentie of agressie van anderen. Daardoor kan de soort in sommige gevallen weer in aantal groeien.

Svensson vergelijkt het met een elastiek dat op een bepaald punt gaat terugveren. Maar “soms werkt het elastiek niet of veert het te laat terug. Dan sterft de soort lokaal uit.”