Kan toerisme armoede terugdringen?

In 2016 spendeerden meer dan 1,3 miljard internationale toeristen naar schatting 1400 miljard dollar – het equivalent van het bruto binnenlands product van een land als Australië. Dit jaar werd door de VN uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van Duurzaam Toerisme voor Ontwikkeling, en vestigt zo de aandacht op de mogelijkheid van toerisme om armoede terug te dringen. Maar hoeveel van dat geld vindt zijn weg naar arme landen?

De taart

Onderzoekers van de Griffith University en de University of Surrey ontwikkelden een mechanisme om dat te achterhalen: het Global Sustainable Tourism Dashboard. En erg rooskleurig oogt het resultaat niet.

Het dashboard werd in januari gelanceerd om de impact van het toerisme aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties te meten. Het systeem kan onder meer nagaan of rijkdom effectief herverdeeld wordt door toerisme door na te gaan hoe geld toekomt in de minst ontwikkelde landen ter wereld, en in kleine eilandstaten.

Zo’n 14 procent van de wereldbevolking leeft in die landen, waaronder Vanuatu en de Dominicaanse Republiek. Maar in 2016 zagen die ontwikkelingslanden amper 5,6 van de uitgaven van het internationale toerisme. En als we Singapore - dat enkel in naam een kleine eilandstaat is – uit de vergelijking halen, dan daalt dat cijfer tot 4,4 procent: amper 62 miljard van de 1400 miljard die in het hele jaar aan reizen werd gespendeerd.

Het dashboard toont met name dat wereldtoerisme vooral een uitwisseling is tussen rijke landen. De burgers van tien landen, waarvan de meeste in Europa en Noord-Amerika, maken zowat de helft van alle reizen ter wereld. China vervoegde in 2000 pas de top tien.

Toch belangrijk

Hoewel het aandeel van de eilandstaatjes en de minst ontwikkelde landen niet groot is, blijft de instroom van middelen uit het toerisme toch substantieel: 79 miljard in 2016 alleen al. Dat is vergelijkbaar met het gezamenlijke ontwikkelingsbudget van de VS, Duitsland, Groot-Brittannië en Frankrijk.

Maar geld alleen is niet voldoende om armoede terug te dringen. Mocht dat wel het geval zijn, dan zou Thailand, de vierde meest populaire bestemming ter wereld, een rijk land zijn. Het toerisme genereerde er 54 miljard in 2016.

Maar of zo’n cash-injectie zich ook vertaalt in ontwikkeling, hangt af van vele, goed bestudeerde factoren. Zo moeten de minst ontwikkelde landen het vaak stellen zonder de cruciale goederen en diensten die het toerisme nodig heeft, zoals luchthavens, hotels, attracties, gidsen en telecommunicatie.

Dat leidt tot "lekkage", zoals economen het noemen. Als een toerist alles zelf moet meebrengen, van generatoren tot zonnepanelen en voedsel, dan komen nog weinig dollars bij de lokale economie terecht.

In ontwikkelingslanden kan die "lekkage" oplopen van 40 procent in India tot 80 procent in Mauritius, schrijft onderzoekster Lea Lange in een onderzoek voor het Duitse Ontwikkelingsagentschap GIZ in 2011.

Een andere probleem met lekkage is dat de investeringen in de toeristische sector vaak buitenlands zijn, en dus de inkomsten ook vaak weer naar het buitenland gaan. Cruiseschepen zijn daarvoor berucht. De schepen doen voortdurend kleine eilandstaten aan, maar de meeste inkomsten gaan naar het hoofdkwartier van de rederij, meestal in het westen.

Dollars vasthouden

Overheden kunnen de lekkage verminderen door strategisch na te denken, de nadruk te leggen op de ontwikkeling van lokale bedrijven en te investeren in onderwijs en opleiding om werknemers klaar te stomen voor de toeristische sector.

Die aanpak heeft gewerkt in Samoa, waar het toerisme een van de belangrijkste pijlers van de economie is geworden. De inkomsten uit het toerisme zijn gegroeid van 73 miljoen dollar in 2005 tot 141 miljoen in 2015, goed voor een vijfde van het bbp. Samoa verwelkomt 134.000 bezoekers per jaar.

Met de hulp van donoren, de overheid en lokale werkgroepen verbeterde het land de lokale inkomsten voor de eigen inwoners. Zo werden onder meer de ‘fales’, kleine hutjes op het strand die rugzaktoeristen aantrekken, opnieuw uitgevonden om meer luxe te bieden.

Van de tweeduizend hotelkamers in Samoa zijn er nu zo’n 340 fales, die uitgebaat worden door lokale gezinnen. De overheid staat ze bij met de ontwikkeling van een bedrijfsplan, marketing en dienstverlening.

Vanaf 2014 was Samoa officieel niet langer een van de minst-ontwikkelde landen.

Maar om zeker te zijn dat toerismedollars ook bij de lokale bevolking komen, is ook bereidheid nodig van buitenlandse bedrijven, met name hotelketens, om te investeren in de lokale gemeenschappen en lokale partners te zoeken.

Het Marriott in Port au Prince bijvoorbeeld, kreeg niet alleen veel lof omdat het een hotel opende in het vernielde Haïti in 2015, maar ook omdat het lokale mensen tewerkstelt, ze goed betaalt en inzet op de verdere ontwikkeling van hun loopbaan. Dat blijkt ook een goede strategie voor het hotel: blije werkkrachten lopen niet weg, en het hotel heeft een erg stabiel personeelsbestand.

Toerisme doen werken

Ecuador, Fiji en Zuid-Afrika zijn bij de andere landen die aantonen dat toerisme kan werken voor de lokale ontwikkeling en de strijd tegen armoede.

Internationale organisaties zoals de VN kunnen landen ook helpen om bij infrastructuurprojecten ook al rekening te houden met mogelijke toeristische ontwikkelingen op termijn. En tegelijk is een goede relatie met lokale betrokkenen essentieel.

Pas als de toeristische dienst, luxehotels en ecoparken gerund worden door lokale, goed opgeleide medewerkers, kunnen de opbrengsten van het toerisme op een eerlijke manier verdeeld worden, kunnen de kosten voor de lokale gemeenschappen beheerst worden en is een duurzame groei mogelijk.

Keuze

Ook toeristen zelf spelen een belangrijke rol door ethische keuzes te maken. Wie een ontwikkelingsland bezoekt, kan de opbrengsten voor de lokale gemeenschap maximaliseren door te kiezen voor lokaal eten, lokale reisagentschappen en lokale producten en souvenirs.

Kiezen voor gecertificeerde "verantwoorde" bedrijven of simpelweg de juiste vragen stellen, kan ook al een belangrijk signaal zijn dat toeristen hun eigen impact belangrijk vinden.

Toerisme op zich kan armoede niet de wereld uit helpen. Maar als regeringen, de industrie en de consumenten er aandacht voor hebben, kan het wel een belangrijke kracht voor verandering worden.

Susanne Becken is professor Duurzaam Toerisme en directeur van het Griffith Institute for Tourism aan de universiteit van Griffith.

Bron: The Conversation