Zambia experimenteert met 'menselijke' privatisering

De verkoop van Zamtel voor 384 miljoen dollar (304 miljoen euro) was de grootste maar lang niet de eerste privatiseringsdeal in de economische geschiedenis van Zambia. Sinds het land in 1992 zijn planeconomie begon om te vormen tot en vrijemarkteconomie, zijn er al meer dan 260 overheidsbedrijven onder de hamer gegaan. De privatisering was een voorwaarde van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds om het noodlijdende land verder te helpen.
De Zambianen discussiëren nog altijd of privatisering de beste oplossing is voor de problemen waarmee de bedrijven in het land worstelen. "Machtige zakenlui die banden hebben met de regering domineren het proces", zegt James Matale, de eerste directeur van het Zambia Privatisation Agency, de overheidsinstelling die de verkoop van overheidsbedrijven in goede banen moet leiden. "Ze behandelen de overheidsbedrijven die in de etalage worden gezet als goederen die van de vrachtwagen zijn gevallen. Er is veel corruptie." Matele ziet veel meer heil in kapitaalinjecties en het terugschroeven van directe overheidsbemoeienissen om overheidsbedrijven weer gezond te maken.

Brood van de staat

Maar de voormalige president Frederick Chiluba is het daar niet mee eens. Toen hij in 1991 aan de macht kwam, hield de overheid zich volgens hem bezig "met brood bakken en bussen te laten rijden". De verlieslatende staatsbedrijven kostten de overheid 800.000 euro per dag, terwijl de staat al meer dan 5,5 miljard euro schulden had uitstaan.
Chiluba geeft toe dat er fouten werden gemaakt bij de eerste golf van privatiseringen. Er gingen veel banen verloren. Sommige bedrijven werden gesloten kort nadat ze waren verkocht. Honderden voormalige werknemers wachten nog steeds op hun geld. "Maar als beleid is de privatisering een succes. De mijnbouwsector is exponentieel gegroeid. Het tijdelijke banenverlies is goedgemaakt door nieuwe werkgevers. Het geld dat werd uitgegeven aan subsidies en staatssteun, kan nu elders worden ingezet."
Ook de verkoop van Zamtel is een goede zet, maakt minister van Handel Felix Mutati zich sterk. Zamtel maakte 13 miljoen euro verlies in 2009 en meer dan 23 miljoen euro in 2009. De onderneming heeft ondanks haar monopolie op vaste verbindingen maar 100.000 abonnees, terwijl twee private mobilofonieaanbieders samen 3,5 miljoen abonnees tellen. Toch heeft Zamtel bijna vier keer mensen in dienst dan zijn twee concurrenten.
Volgens Mutati had de regering twee opties: nog eens 160 miljoen euro in Zamtel pompen, of een private aandeelhouder zoeken. "De regering heeft geen geld, dus privatisering was de beste optie", zegt Mutati.

Koopje

De oppositie had veel kritiek op de beslissing. De verkoop gebeurde niet transparant, de overheid heeft een te groot aandeel van de hand gedaan en de prijs ligt veel de laag, klonk het.
Maar de regering zegt dat ze veel aandacht heeft besteed aan de belangrijkste bekommernis: het lot van de werknemers van Zamtel. De herstructurering van het bedrijf begint deze maand en zou in augustus rond moeten zijn. Wie het bedrijf moet verlaten, krijgt een genereuze ontslagvergoeding. Daar heeft de vakbond mee over onderhandeld. "Dat heeft de critici de wind uit de zeilen genomen", zegt Justine Sinkoko, een medewerkster die al uitkijkt naar haar uitbetaling. Zij wil "iets anders beginnen". Ze vertelt hoe ze nooit zeker was over haar loon. "Soms kregen we ons loon met twee maanden vertraging. Geen enkele werknemer hier is tegen de verkoop."