Zaak-Kuciak: Kan Slovakije de macht van de maffia breken?

Kuciak en zijn verloofde Martina Kusnirova, allebei 27 jaar oud, werden in 2018 thuis doodgeschoten. Miroslav Marcek, Tomas Szabo, Alena Zsuszova en Marian Kocner zijn verdachten in de zaak. Een vijfde persoon, Zoltan Andrusko, werd vorig jaar veroordeeld tot vijftien jaar cel, voor zijn rol als tussenpersoon bij de moord.

Op de eerste dag van de rechtszaak vorige week, bekende de 37-jarige voormalige militair Marcek het stel te hebben beschoten in het huis van Kuciak in Velka Maca. Szabo, Zsuszova en Kocner ontkennen alle beschuldigingen.

Kocner, een invloedrijke lokale zakenman die banden zou hebben met de georganiseerde misdaad, is voor velen echter de centrale figuur in de zaak. Hij staat symbool voor diepgewortelde corruptie, tot aan het hoogste politieke niveau. Kuciak had hierover geschreven.

De rechtszaak wordt gezien als een testcase voor de persvrijheid in het land. Kunnen de media zonder represailles de rijken en machtigen ter verantwoording roepen? En is het rechtssysteem daartoe in staat?

“Deze rechtszaak is van grote betekenis voor Slovakije”, zegt Adam Valcek, onderzoeksjournalist bij de Slovaakse krant Sme. “Journalisten wijzen er al lange tijd op dat de staat is overgenomen en gerund wordt door een elite. Kocner was in staat de staatsorganen naar zijn hand te zetten.”

Italiaanse maffia

De moord op Kuciak en Kusnirova bracht een schokgolf teweeg in het land. Hij leidde tot de grootste massaprotesten sinds de val van het communisme. Premier Robert Fico en minister van Binnenlandse Zaken Robert Kalinak werden gedwongen af te treden. Later volgde ook het hoofd van de politiediensten.

De politie stelde dat de moorden te maken hadden met Kuciaks werk als onderzoeksjournalist – zijn laatste verhaal ging over relaties tussen de Italiaanse maffia en Fico’s Smer-partij. Het daaropvolgende politieonderzoek wees op banden tussen politici, openbare aanklagers, rechters en politiefunctionarissen met de personen die betrokken waren bij de moorden.

Kort na de moorden bleek ook dat Kuciak bedreigd werd door Kocner.

Chantage

Er gingen al tientallen jaren geruchten over Kocners banden met de georganiseerde misdaad. Tegelijkertijd stond hij op goede voet met politici en ambtenaren op de hoogste niveaus, inclusief Fico, procureur-generaal Dobroslav Trnka en anderen uit het gerechtelijke circuit. Zo zou hij straffeloos zijn gang kunnen gaan.

Ook zou hij zijn contacten gebruikt hebben om informatie los te krijgen over mensen die hij vervolgens kon chanteren.

De aanklagers in de moordzaak beweren dat hij hetzelfde deed met Kuciak. Hij zou opdracht gegeven hebben tot de moord, om zo verdere publicaties over zijn activiteiten te voorkomen, toen bleek dat er geen informatie was waarmee hij Kuciak in diskrediet kon brengen.

Angst en hoop

De rechtszaak, die nog minstens tot februari loopt, trekt internationaal de aandacht. Hij wordt nauwlettend gevolgd door journalistenorganisaties en internationale mediawaakhonden.

Plaatselijke journalisten leven tussen angst en hoop over de uitkomsten van de zaak. “Het is alarmerend”, zegt Lukas Fila, uitgever van het Slovaakse dagblad Dennik N. “Leden van de regering, hoofdaanklagers, rechters en politiebeambten onderhielden op een of andere manier banden met de daders van deze misdaden. Journalisten werden bespied door voormalige leden van de inlichtingendiensten. Een voormalige politieman en militair voerden de moorden uit. Zo kan ik nog wel doorgaan. Het is nu duidelijk dat je als journalist in Slovakije je leven niet zeker bent.”

“Aan de andere kant biedt de rechtszaak enige hoop. We hebben er dingen van geleerd en dat kan niet meer teruggedraaid worden. Het enige wat een gevoel van veiligheid kan terugbrengen, zijn strenge straffen voor de daders van de moorden. En ook voor alle andere misdaden die boven water komen als gevolg van het onderzoek.”

Keerpunt voor Slovakije

De hoorzittingen bevinden zich nog in een vroeg stadium en vooralsnog kan er alleen gespeculeerd worden over de uitkomsten.

In een commentaar voor de start van de zaak suggereerde dagblad Sme dat Kocner waarschijnlijk niet-schuldig bevonden zal worden. Enkele journalisten die de eerste zittingen bijwoonden, sluiten echter niet uit dat uiteindelijk wel een veroordeling zal volgen.

De uitkomst zal hoe dan ook een keerpunt betekenen in de Slovaakse geschiedenis. “Dit wordt een fundamenteel moment. Het zal duidelijk maken of dit land in staat is misdadigers ter verantwoording te roepen die journalisten het zwijgen opleggen als ze op basis van feiten de waarheid aan het licht brengen. En of journalisten hun werk vrij kunnen doen, zonder angst voor hun leven”, zegt een Slovaakse journalist die niet met naam genoemd wil worden.

Testcase voor justitie

De journalist, die al twintig jaar in het vak zit, voegt eraan toe dat “het vertrouwen in het rechtssysteem zwak is” na een reeks schandalen en de ontmaskering van banden tussen dubieuze individuen en rechters, aanklagers en de politie.

“Daarom is deze zaak net zo belangrijk voor de rechterlijke macht. We moeten weten of er gerechtigheid bestaat in Slovakije, en of het rechtssysteem in staat is “grote vissen” aan te pakken.”

Anderen maken zich zorgen over de gevolgen als Kocner niet schuldig wordt bevonden. Fila spreekt over “een serieuze bedreiging voor de levens van journalisten, politiebeambten en aanklagers, en publieke woede, die grote politieke gevolgen kan hebben.”

“We zullen zien welke weg dit land inslaat. Dit kan een moment worden voor nieuwe hoop, of een aanleiding voor ongekende frustratie, zo dit land dat niet eerder heeft meegemaakt”, zegt hij.

Al Capone

Valcek wijst erop dat Kocner, als hij in deze zaak niet veroordeeld wordt, mogelijk wel voor andere misdaden gestraft wordt. Er loopt ook nog zaken over vervalsing van orderbrieven en belastingfraude. “Kocner zou kunnen eindigen als Al Capone – niet veroordeeld voor moord, maar uiteindelijk wel voor financiële misdrijven”, zegt Valcek.