Psychiatrische patiënten boeren op maffiagrond

"In het begin werden we gemeden door onze vrienden. Onze kinderen ook. Ze noemden ons de gekkencoöperatie", zegt Francesco Ancona van de coöperatie Lavoro e non solo ("Niet alleen werk").
Ze kweken graan, tomaten en kikkererwten, verzorgen amandelbomen en een wijngaard. Maar dat is maar het halve verhaal. De andere helft is dat van de maffia. "We moeten elke morgen over het land van een beruchte maffiabaas om onze eigen velden te bereiken", zegt Ancona.
Lavoro e non solo ontstond in 1998 om psychiatrische patiënten opnieuw in de samenleving te integreren via de landbouw. Sinds 2000 kreeg de coöperatie al 15 hectare toegewezen die bij de Cosa Nostra, de Siciliaanse maffia, in beslag was genomen. "Ons werk met psychiatrische patiënten heeft een sociale functie", zegt Ancona. "Maar we willen ook een antimaffiacultuur stimuleren in onze streek."

Antimaffiakampen

Lavoro e non solo werkt vooral met jonge psychiatrische patiënten uit de omgeving van Corleone. Elke zomer organiseert de organisatie ook antimaffiakampen voor jongeren, die zeshonderd mensen aantrekken in zestien sessies van telkens twee weken.
Corleone was de thuishaven van Bernardo Provenzano, die wordt beschouwd als de belangrijkste leider van de Cosa Nostra. Provenzano slaagde er veertig jaar lang in de justitie te ontlopen maar werd in 2006 gearresteerd.
In een van de huizen van Provenzano, dat geconfisqueerd werd door de staat en aan Lavoro e non solo werd toevertrouwd, gaat de coöperatie een antimaffiamuseum openen, met een historisch archief en videobibliotheek.
"Het is zeer moeilijk om te werken in een gebied waar de maffia nog steeds bestaat en blijft opereren", zegt Salvatore Ferrara, vicevoorzitter van Lavoro e non solo. "Zelfs al zijn de leiders gearresteerd, hun families wonen nog steeds in het gebied – en ze zijn niet bepaald tegen de maffia."
In 2004 wees de regering al eens 13 hectare toe aan Lavoro e non solo in Canicattì, 100 kilometer ten zuidoosten van Corleone. Maar bij intimidatiepogingen van de maffia werd de wijngaard net voor de overdracht in brand gestoken en in 2008 werden zevenhonderd wijnranken vernield. De coöperatie reageerde daarop met de campagne "adopteer een wijnrank" om geld in te zamelen.

Ander model

Volgens de Italiaanse overheid werden vorig jaar werden 1223 bedrijven en 9198 vastgoedeigendommen in beslag genomen. Drie kwart van de geconfisqueerde eigendommen ging naar non-profitorganisaties. Volgens de Agenzia per le Onlus, de Italiaanse vereniging van non-profitorganisaties, worden de toegewezen eigendommen vooral gebruikt voor activiteiten rond sociale problemen, voor culturele activiteiten en voor andere initiatieven van openbaar nut.
Maar 43 procent van die non-profitorganisaties blijft met ernstige financiële problemen kampen als gevolg van de druk van de maffia. "Vandaag is de maffia een economische organisatie: ze zet haar middelen in om geld te verkrijgen en wit te wassen omdat ze geen toegang heeft tot krediet", zegt Stefano Zamagni, voorzitter van het Agenzia per le Onlus. "Dat is het terrein waarop we de maffia moeten bestrijden. Het volstaat niet om de goederen terug te eisen. We moeten ze zo veranderen dat ze inkomens en banen opleveren voor de burgers. Anders blijft het risico groot dat ze de aanwezigheid van de maffia (als werkgever) zullen missen. We moeten hen tonen dat er een realistisch alternatief is."
"De bezittingen die van de maffia geconfisqueerd zijn, worden sociale laboratoria voor de creatie van alternatieven", zegt Andrea Giolitti van het antimaffianetwerk Libera ("bevrijd!"). "Niet alleen omdat het geconfisqueerde bezittingen zijn maar ook omdat ze een ander productiemodel belichamen, een model dat aandacht heeft voor duurzaamheid en wettelijkheid."