Japanse overheid wil meer mannen aan de haard

Sinds de geboorte van hun eerste kind zestien jaar geleden doet Hiroyuki Ozaki het huishouden. Zo brak hij met het traditionele patroon van de man als kostwinner, en liet hij zijn vrouw carrière maken in de reissector. "Dat was ongezien in de Japanse samenleving. Vrienden en familieleden vonden ons rare mensen en hebben me nooit vergeven dat ik huisman werd", verklaart Ozaki, een 59-jarige fotograaf.
In de nabije toekomst zou Ozaki wel eens als een modelburger kunnen worden gezien. Het ministerie van Gezondheid, Arbeid en Welzijn heeft zich achter de beweging voor gendergelijkheid in Japan geschaard, die voorlopig nog traag op gang komt. Met de campagne 'Ikumen' stimuleert ze mannen om verlof te nemen om hun kinderen op te voeden.
Hironobu Narisawa, een burgemeester van het district Bunky in Tokio, werd voorpaginanieuws in april toen hij verklaarde dat hij de eerste bestuurder werd – man of vrouw – om ouderschapsverlof te nemen. Zo hoopte hij bij te dragen aan een "mentaliteitswijziging". Slechts 1,7 procent van de Japanse mannen neemt vaderschapsverlof, in vergelijking met 78 procent in Zweden.

Vaderschapsverlof

De overheid wil met het Ikumen-project, afgeleid van het Japanse woord 'iku' voor opvoeding en het Engelse woord 'men', het stagnerende geboortecijfer in Japan opkrikken. Momenteel bedraagt het 1,2 geboortes per vrouw. "Enerzijds wil het project mannen sensibiliseren dat kinderzorg niet alleen een vrouwenzaak is. Anderzijds willen we families waarin mannen en vrouwen kunnen werken, maar ook tijd hebben voor hun gezin. Dat ligt nog moeilijk, want mannen moeten lange dagen kloppen op kantoor", zegt Mayuko Nakai van het ministerie.
De herziening van de Japanse wetgeving rond kinder- en familiezorg, die op 30 juli van kracht werd, laat vaders toe om vaderschapsverlof te nemen op elk ogenblik binnen een jaar na de geboorte van hun kind. Vaders met kinderen onder de drie jaar mogen ook kortere werkdagen van zes uur doen, zodat ze thuis meer tijd met hun echtgenotes en kinderen kunnen doorbrengen.
Deels door de cultuur van workaholics kende Japan ongeveer 253.000 scheidingen in 2009, maar liefst 60 procent meer dan de 157.000 uit 1990. Sommige waarnemers denken dat de overheidscampagne waarmee mannen meer tijd thuis kunnen spenderen zal leiden tot gelukkigere huwelijken.
"Vier jaar geleden besloot ik thuis te blijven bij de kinderen", stelt Tetsuya Ando, directeur van Fathering Japan, een ngo die mannen helpt om inniger te zijn met hun vrouw door de huishoudelijke taken te verdelen. "Er zijn veel mannen die dezelfde keuze willen maken, omdat ze het gevoel hebben dat hun gezinsleven aan hen voorbij gaat." Ando merkt dat vooral jonge vaders openstaan voor huishoudelijke taken. "Ze willen niet eindigen als hun vader, die zijn hele huwelijksleven in het bedrijf heeft doorgebracht en die bij zijn pensioen beseft dat hij eenzaam is thuis."

Vergrijzing

Regeringsinitiatieven zoals het Ikumen-project gelden als een stap in de richting van gendergelijkheid in de patriarchale Japanse samenleving, waar mannen machtige openbare posities bekleden en vrouwen gerespecteerd worden voor hun toewijding aan hun echtgenoot en familie. Het klopt dat sommige Japanners vandaag experimenteren met een meer gevarieerde levensstijl en professionele mogelijkheden. Kookscholen en dansstudio's tellen bijvoorbeeld een aanzienlijke groep mannen van middelbare leeftijd voor traditioneel vrouwelijke activiteiten.
Maar dat betekent nog niet dat het traditionele rollenpatroon in Japan aan het verdwijnen is, waarschuwt socioloog Takayoshi Kitagawa van de Nagoya-universiteit. "De nieuwe maatregelen lijken drastisch, maar het is nog te vroeg om te stellen dat Japan naar gendergelijkheid evolueert." Kitagawa benadrukt dat de hervormingen in de eerste plaats economisch zijn, om de negatieve gevolgen van het lage geboortecijfer op te vangen.
Deskundigen voorspellen namelijk een arbeidstekort door de vergrijzing van de bevolking, waardoor bedrijven meer op vrouwelijke arbeidskrachten zullen moeten rekenen. Volgens een peiling van het ministerie voor Arbeid neemt bijna 70 procent van de Japanse vrouwen ontslag of zoeken ze deeltijds werk als ze een kind hebben. Mannen en vrouwen noemen lange werkdagen de voornaamste reden om het huwelijk uit te stellen, en minder kinderen te nemen.
"Gendergelijkheid in een traditionele maatschappij moet zowel van mannen als vrouwen komen, en dat vraagt tijd. Economische bekommernissen zullen geen oplossing bieden", denkt Kitagawa.