Heeft de controversiële covid-aanpak van Zweden gewerkt? In veel opzichten wel - maar niet in alle (OPINIE)

Laten we eerst samenvatten hoe de strategie van Zweden eruit zag: het land hield grotendeels vast aan het bestaande pandemieplan dat oorspronkelijk werd ontwikkeld om te gebruiken bij een grieppandemie. In plaats van lockdowns was het doel om sociale afstand te creëren via aanbevelingen voor de volksgezondheid.

Aanmoedigen en beperkt verbieden

De Zweden werden aangemoedigd om indien mogelijk van thuis uit te werken en reizen binnen het land te beperken. Daarnaast werd aan mensen van 70 jaar of ouder gevraagd om sociaal contact te beperken; aan mensen met covid-symptomen werd gevraagd om in zelfisolatie te gaan. Het doel was om ouderen en andere risicogroepen te beschermen en tegelijkertijd de verspreiding van het virus te vertragen, zodat het gezondheidszorgsysteem niet overweldigd zou worden.

Naarmate het aantal gevallen toenam, werden enkele beperkende maatregelen opgelegd. Openbare evenementen werden beperkt tot maximaal vijftig personen in maart 2020 en acht personen in november 2020. Bezoekjes aan verzorgingshuizen werden verboden en de middelbare scholen gingen toe. De basisscholen bleven wel geopend tijdens de pandemie.

Mondmaskers werden tijdens de eerste golf niet aanbevolen voor het grote publiek, en ook later in de pandemie werden ze enkel in bepaalde situaties aangeraden.

Marathon

In het voorjaar van 2020 was het gerapporteerde covid-sterftecijfer in Zweden een van de hoogste ter wereld. Buurlanden die snelle lockdownmaatregelen implementeerden, zoals Noorwegen en Denemarken, deden het veel beter, en Zweden kreeg felle kritiek voor de lakse aanpak.

Maar de verdedigers van de Zweedse strategie waren stellig: op de lange termijn zou hun aanpak lonend zijn. Hun voornaamste argument? Draconische maatregelen zijn niet houdbaar en de pandemie was een marathon, geen sprint.

Heeft de Zweedse aanpak gewerkt?

Laten we eerst kijken naar de oversterfte. Deze statistiek neemt het totale aantal sterfgevallen en vergelijkt dit cijfer met pre-pandemische niveaus, waarbij de bredere effecten van de pandemie worden vastgelegd en er ook rekening wordt gehouden met onjuiste rapportage van covid-sterfgevallen.

Hoewel Zweden zwaar werd getroffen tijdens de eerste golf, behoorde het totale aantal sterfgevallen tijdens de eerste twee jaar van de pandemie zelfs tot de laagste in Europa.

Ook het besluit om de basisscholen open te houden wierp zijn vruchten af. Ernstige acute covid komt slechts zelden voor bij kinderen en een recente studie toonde aan dat Zweedse kinderen niet de leerachterstand hebben opgelopen zoals dat wel het geval is in veel andere landen.

In dit licht veranderde de Zweedse strategie van “een ramp” en een “verhaal dat je maar beter hoort om gewaarschuwd te zijn” in een “Scandinavisch succes”. 

Vrijwillig gedrag aanpassen

Maar om echt relevante conclusies te trekken, is het cruciaal om dieper in te gaan op hoe de Zweedse bevolking door de pandemie is genavigeerd.

Vooral de perceptie dat mensen in Zweden tijdens de pandemie hun dagelijkse leven hebben voortgezet alsof er niets aan de hand was, is niet correct.

In een enquête van het Zweedse Agentschap voor Volksgezondheid tijdens het voorjaar van 2020 meldde meer dan 80 procent van de Zweden dat ze hun gedrag hadden aangepast, bijvoorbeeld door sociale afstand te respecteren, drukte en openbaar vervoer te vermijden en thuis te werken. Geaggregeerde mobiele data bevestigen dat de Zweden zowel reizen als korte verplaatsingen tijdens de pandemie hebben verminderd.

Zweden werden niet gedwongen om actie te ondernemen tegen de verspreiding van het virus, maar ze deden dat toch. Deze vrijwillige aanpak zal misschien niet overal werken, maar van Zweden is geweten dat ze veel vertrouwen stellen in de autoriteiten en dus was het vanzelfsprekend dat ze de aanbevelingen voor de volksgezondheid opvolgden.

Dat maakt het ook moeilijk om de resultaten van Zweden te vergelijken met die van landen buiten Scandinavië met zeer verschillende sociale en demografische omstandigheden.

Sterke en zwakke punten

Ondanks de voordelen van het vermijden van een algehele lockdown, is de Zweedse reactie niet over de hele lijn vlekkeloos te noemen. Eind 2020 constateerde de Coronacommissie, een onafhankelijke commissie die door de regering was aangesteld om de Zweedse reactie op de pandemie te evalueren, dat de regering en het Agentschap voor Volksgezondheid grotendeels waren gefaald in hun ambitie om de oudere bevolking te beschermen.

Op dat moment was bijna 90 procent van de Zweedse covid-doden 70 jaar of ouder. De helft van deze mensen woonde in een verzorgingshuis en iets minder dan 30 procent ontving thuishulp.

In de loop van de pandemie kwamen inderdaad tal van problemen binnen de ouderenzorg in Zweden aan het licht. Structurele tekortkomingen, zoals onvoldoende personeel, zorgden ervoor dat woonzorgcentra onvoorbereid en slecht toegerust waren om de situatie het hoofd te bieden.

Geen lockdown ‘fundamenteel redelijk’ 

In haar eindrapport concludeerde de Coronacommissie dat er vroeg in de pandemie hardere maatregelen hadden moeten worden genomen, zoals quarantaine voor degenen die terugkeren uit risicogebieden en een tijdelijk verbod op toegang tot Zweden.

De commissie stelde echter dat de ‘geen-lockdown-strategie’ fundamenteel redelijk was en dat de staat zich nooit méér mag bemoeien met de rechten en vrijheden van zijn burgers dan strikt noodzakelijk. Ook was er steun van de commissie voor de beslissing om basisscholen open te houden.

Ter vergelijking: de Coronacommissie in Noorwegen, een van de weinige landen in Europa met een lagere oversterfte dan Zweden, concludeerde dat hoewel de aanpak van de pandemie in Noorwegen over het algemeen goed was, kinderen hard werden getroffen door de lockdown en dat de overheid hen onvoldoende heeft beschermd.  

Experiment

De focus van de Zweedse strategie was om de verspreiding van het virus te beperken, maar ook om andere aspecten van de volksgezondheid in overweging te nemen en de menselijke vrijheden en grondrechten te beschermen. Hoewel de Zweedse strategie controversieel blijft, volgen de meeste landen tegenwoordig een vergelijkbare benadering van de pandemie - die nog steeds bezig is.

Terugkijkend lijkt het een beetje onrechtvaardig dat het land dat zijn pre-pandemische gezondheidsplan volgde, het land is dat werd beschuldigd van het uitvoeren van een experiment op zijn bevolking. Misschien moet Zweden in plaats daarvan worden beschouwd als de controlegroep, terwijl de rest van de wereld een experiment onderging.

-

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation