“Geen brandwondenzalf? Vloeibare honing is even goed”

Emma Achten is afgevaardigde voor Rode Kruis Vlaanderen in Zuidelijk Afrika. Ze werkt sinds dit voorjaar, na twee jaar Malawi, in Johannesburg, de grootste stad van Zuid-Afrika. Daar coördineert ze het project First Aid Initiative 2, dat de capaciteit voor eerstehulpverlening in de regio moet verhogen.

“De Vlaamse overheid steunt dit project met 1 miljoen euro”, vertelt ze via Skype. “Met dat geld worden de afdelingen van het Rode Kruis in zes landen versterkt rond het bieden van eerste hulp.”

Vrijwilligers

De landen zijn Eswatini (voormalig Swaziland), Lesotho, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika en Malawi. “Het project bestaat er vooral in om vrijwilligers van het Rode Kruis uit verschillende landen, waaronder Vlaanderen, samen te brengen zodat ze van elkaar kunnen leren”, zegt Achten.

De landen in Afrika kiezen zelf voor een specifieke focus, afhankelijk van hun noden: bijvoorbeeld inzetten op jongeren of begeleiding bij de uitbouw van commerciële hulpposten om op eigen benen te kunnen staan als de donoren wegtrekken.

“Zuid-Afrika legt de focus op de versterking van het aandeel first responders, mensen die opgeleid zijn om eerste hulp te verlenen als professionele hulpverleners nog niet aanwezig zijn. Zuid-Afrika heeft bijvoorbeeld vaak te maken met overstromingen dus is het nuttig om meer vrijwilligers te hebben die paraat staan.”

Capaciteit versterken

Met de zogeheten capaciteitsversterkende projecten rond eerste hulp zullen tegen eind 2020 in totaal 3300 vrijwilligers in de zes landen opgeleid zijn, maar Achten benadrukt dat het niet de bedoeling is om kwantitatief het hoogste aantal mensen te trainen. “We willen dat de plaatselijke afdeling van het Rode Kruis alle kennis, capaciteit en materialen heeft om zelfstandig aan de slag te gaan in de eigen gemeenschap.”

Ze werken ook grensoverschrijdend. Zo hebben naast Zuid-Afrika ook Malawi en Zimbabwe voor de focus op first responders gekozen, dus zullen teams van de drie landen volgend jaar samenkomen in Malawi om daar samen een gerichte training te krijgen die ze daarna verder uitdragen in eigen land.

Hiervoor zullen ook getrainde vrijwilligers uit Vlaanderen overkomen om de opleiding te geven. “Vlaanderen is heel sterk in goed opgeleide eerste hulpverleners en we beogen altijd om van elkaar te leren. Dat loopt vlot omdat we allemaal van dezelfde organisatie zijn, dezelfde idealen en waarden nastreven.”

Meer burgers als eerstehulpverleners

Emma Achten studeerde lichamelijke opvoeding aan de universiteit van Gent, deed een lerarenopleiding en een master-na-master in Conflict & Development. “Als puber heb ik een inleefreis naar Bangladesh gemaakt en daar heb ik de liefde voor dit soort werk opgedaan. Nadien deed ik ook fondsenwerving; ik ging de hele familie en vriendenkring van mijn ouders af om hen te overtuigen om bij te dragen. In dat gegeven ben ik blijven hangen”, zegt ze lachend.

“In Vlaanderen kunnen wij ons niet voorstellen dat een onschuldig ongeluk of een bevalling tot de dood kan leiden, maar in de context van Zuidelijk Afrika is dat helemaal anders. Het aantal ziekenhuizen is beperkt en de wegen erheen zijn vaak in slechte staat. Een dokter is hier vaak minder snel ter plaatse dan wij dat in Vlaanderen gewoon zijn. Er zijn dus veel belemmeringen om goede zorg te krijgen waardoor het nog belangrijker wordt dat veel burgers eerste hulp kunnen toedienen. Hoe meer vrijwilligers eerste hulp kunnen bieden, hoe meer levens worden gered.”

Ondanks de slechte staat van het wegdek in afgelegen gebieden in Zuidelijk Afrika is ook hier de industrialisering ingezet met een hogere kans op werk- en verkeersgerelateerde ongevallen als gevolg. Uit een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie in 2018 bleek dat het aantal verkeersdoden in Afrika 2,5 keer zo groot is als in Europa, terwijl het aantal wagens op de weg nog steeds vele malen kleiner is.

“Op zo’n moment zijn first responders de schakel tussen het tijdstip van het ongeval en de aankomst van de professionele hulp. De vrijwilligers kunnen vaak een escalatie van de situatie voorkomen.”

Afrikaanse setting

Eerste hulp is een zeer breed begrip, zegt Achten. “Het gaat van hulp kunnen bieden in geval van bijensteken tot de behandeling van brandwonden of gebroken benen, een epilepsieaanval of een spoedbevalling."

“Heel belangrijk daarbij is dat we zowel de training als de materialen die first responders gebruiken altijd contextualiseren naar de Afrikaanse setting. Dat maakt dat de eerstehulphandleidingen per regio of per land sterk kunnen verschillen. In de African First Aid Materials (AFAM), de eerstehulprichtlijnen en materialen die we hier in Zuidelijk Afrika gebruiken, staat bijvoorbeeld dat een brandwonde, bij gebrek aan brandwondenzalf, kan behandeld worden met het blad van de aloë vera of met vloeibare honing.”

Zelf een brancard maken

“Er staat ook een beschrijving in hoe je een brancard kan maken met doeken die alle Afrikaanse vrouwen hier traditioneel rond hun lichaam wikkelen, en een paar stokken van de bomen. Er wordt dus inventief omgegaan met de gegeven situatie en daarom is contextualiseren voor ons essentieel, ook voor alle nodige materialen trouwens. ”

“Als wij materiaal op plaatselijke hulpposten droppen dat niet aangepast is aan de plaatselijke setting, wordt het gewoon niet gebruikt. Dat zou voor ons ook zo zijn. Je wil bijvoorbeeld afbeeldingen op het materiaal zien waarin je jezelf of jouw context herkent.”

Handen wassen met as

“Ook de hygiëne van de handen wordt sterk benadrukt, maar als je geen schoon water of steriele handschoenen ter beschikking hebt, leren we dat het wassen van de handen met gekoelde as evenwaardig is.

"Ook dat soort zaken staan in de AFAM vermeld. Alle informatie is trouwens evidence based, er is met andere woorden wetenschappelijk bewijs voor geleverd dat deze alternatieven ook effectief werken.”

Dit artikel maakt deel uit van de reeks SDG'S: NOG 10 JAAR TE GAAN. Het project in dit verhaal werkt vooral aan SDG3: goede gezondheid.

• Wat zijn SDG’s?
• SDG1: geen armoede
• SDG2: geen honger
• SDG3: goede gezondheid
• SDG4: kwaliteitsonderwijs
• SDG5: gendergelijkheid
• SDG6: schoon water en sanitair
• SDG7: betaalbare en duurzame energie
• SDG8: waardig werk en economische groei
• SDG9: industrie, innovatie en infrastructuur
• SDG10: ongelijkheid verminderen
• SDG11: duurzame steden en gemeenschappen
• SDG12: verantwoorde consumptie en productie
• SDG13: klimaatactie
• SDG14: leven in het water
• SDG15: leven op het land
• SDG16: vrede, justitie en sterke publieke diensten
• SDG17: partnerschap om doelstellingen te bereiken