Paramilitairen grijpen de macht in armenwijken Rio

Bij een aanval van een drugsbende op de favela Kelson, die sinds december in handen is van een paramilitaire groep, kwamen zondag negen mensen om het leven. Confrontaties tussen de drugsmaffia, paramilitaire groepen en de politie hebben sinds eind vorig jaar tientallen slachtoffers gemaakt.
De illegale groepen zien zichzelf als een burgerwacht die instaat voor de "zelfverdediging" van de armenwijken. De meeste milities worden geleid door actieve en voormalige agenten. De groepen begonnen vorig jaar snel te groeien maar trokken pas echt de aandacht na een reeks van extreem gewelddadige aanvallen van drugsbendes tegen agenten, politiekantoren en bussen eind december. In één van die bussen werden acht inzittenden levend verbrand.
Veel van de twee miljoen inwoners van de favela's zagen de milities aanvankelijk als het antwoord op die misstanden. Ze dreven immers de drugshandelaars weg die de armenwijken al twintig jaar in hun greep houden. Ook de burgemeester van Rio, Cesar Maia, is opvallend mild voor de paramilitairen. Hij heeft al herhaaldelijk laten verstaan dat acties tegen de nieuwe groepen alleen de deur weer zouden openzetten voor de oude criminelen.

Afpersing

Maar de bewoners van de armenwijken waar de paramilitairen het voor het zeggen hebben, merken dat ze van de regen in de drup zijn beland. De milities vermoorden ook vermeende misdadigers en worden beschuldigd van afpersing. Ze zouden beschermingsgeld innen en mee verdienen aan de illegale taximaatschappijen die in de favela's werken en aan het aftappen van stroom en de signalen van kabel-tv.
De milities zijn een nieuwe verschijningsvorm van de doodseskaders die de Braziliaanse steden al vier decennia onveilig maken, zegt Rubem Cesar Fernandes. Fernandes is de directeur van Viva Rio, de grootste ngo die in de sloppenwijken van Rio werkt. Die doodseskaders zijn berucht voor de sociale zuiveringsacties die ze uitvoeren.
Voor een deel begrijpt hij de agenten die de groepen opzetten, zegt Fernandes. De drugsbendes nemen de afgelopen jaren ook de politie in Rio op de korrel. Burgemeester Maia verspreidde vorige maand een brief van een lid van een militie die zijn deelname in de groep rechtvaardigde met het argument dat "agenten hun identiteit moeten verbergen om overal in de stad te kunnen komen en de veiligheid van hun gezin te verzekeren."

"Harde acties"

Maar de nieuwe gouverneur van de deelstaat Rio de Janeiro, Sergio Cabral, heeft daar geen begrip voor. Volgens hem is de "parallelle macht" die drugsbendes en de nieuwe milities in de favela's uitoefenen onaanvaardbaar. Cabral heeft harde acties tegen de paramilitaire groepen in het vooruitzicht gesteld. Ook Ubiratan de Oliveira, de chef van de militaire politie, zegt dat er geen plaats is voor illegale gewapende groepen in Brazilië.
Fernandes van Viva Rio gelooft niet dat de ordediensten van Rio het tot een echte krachtproef met de milities zullen laten komen. De neiging om de zaken "onder collega's" te regelen zou daarvoor te sterk zijn. Fernandes acht het wel mogelijk dat de instelling van de gouverneur een rem zal zetten op de verdere expansie van de paramilitaire groepen.
Volgens Fernandes is het niet uit te sluiten dat de milities binnen afzienbare tijd gewoon een doorslagje worden van de bendes die ze hebben verdreven. Op sommige plaatsen houden ze zich ook al met de vastgoedsector en met goktenten bezig. Van de drugshandel houden ze hun handen nog af, maar niets zegt dat dat zo zal blijven.