"Ortega trekt nog meer macht naar zich toe"

De deze week herkozen Nicaraguaanse president Daniel Ortega is in drie decennia veranderd van een socialistische revolutionair in een antiabortusactivist en promotor van belastingvrije "speciale economische zones."

Ortega won de verkiezingen van afgelopen zondag met 60 procent van de stemmen. De president en zijn Sandinistische Nationale Bevrijdingsfront (FSLN) kunnen daardoor hun macht in Nicaragua, een van de armste landen van het westelijk halfrond, verder uitbreiden.

Opportunist

"Ortega is moeilijk te typeren. Maar je zou kunnen zeggen dat hij meer een opportunist dan een ideoloog is", zegt Tim Rogers, redacteur van de Engelstalige Nicaraguaanse nieuwssite Nicaragua Dispatch. "Hij is een meesterlijke politieke speler, een pragmaticus die in macht gelooft."

De economie van Nicaragua groeide in 2010 met 4,5 procent. Naar verwachting zal het land ook dit jaar als een van de best presterende economieën van Centraal-Amerika uit de bus komen. "Mensen zijn tevreden over zijn economische beleid van de afgelopen jaren", zegt John Booth, politicoloog aan de Universiteit van Noord-Texas. "Zijn evolutie naar een kapitalist die programma's voor de armen opzet lijkt een magische formule te zijn geweest voor de verkiezingen."

Armoede

Ongeveer 57 procent van de bevolking in Nicaragua leeft in armoede. Meer welgestelde burgers zijn vaak te vinden onder de aanhang van twee concurrerende conservatieve partijen. Ortega wist zijn erfenis als voorvechter van de armen te gelde te maken, hoewel hij tegelijkertijd beschuldigd wordt van zelfverrijking door de positie van Nicaragua als lagelonenland uit te buiten.

Het aantal bedrijven dat opereert in de controversiële speciale economische zones, is tussen 1993 en 2006 gegroeid van 5 tot 99, blijkt uit een rapport van de London School of Economics uit 2008. Bij de fabrieken en gerelateerde bedrijven, die meestal door links weggezet worden als centra van buitenlandse uitbuiting, werken nu 240.000 mensen. Dat is 15 procent van de Nicaraguaanse beroepsbevolking, volgens het rapport.

"Er gaan sterke geruchten dat Daniel Ortega veel van de vrijhandelsinfrastructuur in Nicaragua in handen heeft", zegt Dennis Rodgers, onderzoeker bij het Brooks World Poverty Institute en hoogleraar aan de Universiteit van Manchester. "Hij bezit in ieder geval enkele belangrijke hotels."

Historische held

In de jaren zestig en zeventig, toen het socialisme, Che Guevara en anti-imperialisme hoogtij vierden in Latijns-Amerika, vochten Ortega en de Sandinisten tegen de corrupte, door de VS gesteunde dictatuur van Somoza. Ze eisten democratie en een eerlijker verdeling van de welvaart met een guerrillaoorlog.

De Sandinisten en hun bondgenoten wisten Somoza in 1979 te verdrijven. Ortega was toen nog meer een socialistische idealist dan een politieke opportunist, zegt Karen Kampwirth, hoogleraar aan het Amerikaanse Knox College en Nicaragua-specialist. "Als je een opportunist bent, sluit je je dan aan bij een kleine guerrillabeweging als dat waarschijnlijk niet leidt tot macht en welvaart, maar tot arrestatie, marteling en de dood?", vraagt Kampwirth.

De Sandinisten wilden hervormingen en de oligarchie opheffen en zetten een massale alfabetiseringscampagne in gang. Ze verboden echter het particulier ondernemerschap niet en buitenlandse bedrijven konden zaken blijven doen in het land.

De Verenigde Staten maakten zich echter zorgen. In 1981 begon de CIA met wapenverkoop aan Iran, een schending van de Amerikaanse regels, en gebruikte de opbrengst om de Contra's te financieren, een antisandinistische paramilitaire groep. Het schandaal werd bekend als de Iran-Contra-affaire.

Ondanks het feit dat Ortega en het FSLN in 1984 de democratische verkiezingen wonnen, bleven de Contra's vechten tot 1989. Het FSLN verloor de verkiezingen in 1990. Voordat ze het toneel verlieten, eigenden functionarissen zich voor miljoenen dollars bezittingen toe, van huizen tot landbouwgrond. De broer van Daniel Ortega was een tijdlang de grootste grondbezitter van het land. Veel vroegere aanhangers van de beweging keerden zich van Ortega en het FSLN af na het schandaal, maar ze bleven de idealen van de Sandisten trouw.

Ortega kwam in 2006 opnieuw aan de macht, nadat hij eerder de verkiezingen verloor in 1989, 1995 en 2001.

Oliediplomatie

Veel van de recente successen van Nicaragua en de FSLN hangen samen met contacten met Venezuela. Als onderdeel van de Bolivariaanse Alliantie, vormde een groep linkse leiders een blok tegen de Amerikaanse hegemonie. Venezuela steunt het FSLN sinds 2007 jaarlijks met meer dan 360 miljoen euro.

"Er bestaan voedselprogramma's in de steden die met Venezolaanse steun in stand worden gehouden", zegt Kampwirth. "Gezinnen krijgen op naam van de vrouw kleine leningen om een onderneming te starten. Op het platteland zijn er programma's die de bevolking voorzien van kippen en zaad." In 2010 kreeg Nicaragua 373 miljoen euro korting op olie uit Venezuela. Samen met de andere directe hulp, was dat goed voor 7,6 procent van het Nicaraguaanse bruto binnenlands product, staat in een artikel in het tijdschrift Foreign Affairs.

Abortus

Nu de Venezolaanse leider Hugo Chavez onder behandeling is voor kanker, vragen sommigen zich af hoe lang het economische wonder in Nicaragua nog zal blijven bestaan. Momenteel zijn de belastingen voor bedrijven laag en worden er veel basisproducten en goedkope fabrikaten geëxporteerd. "Zonder normale belastingen zullen de sociale programma's instorten als Nicaragua Chavez kwijtraakt", zegt Kampwirth.

De elite is echter tevreden over de huidige belastingstructuur. De overheid haalt 80 procent van haar inkomen binnen door indirecte belastingen zoals de btw, staat in het rapport van de London School of Economics. Deze vorm van belasting legt disproportionele druk op de armen, omdat zij een groter deel van hun inkomen besteden aan basisgoederen. De ongelijkheid is onder Ortega toegenomen, stelt het rapport.

Ortega smeedde niet alleen goede banden met de traditionele elite, hij deed dat ook met de Verenigde Staten, hoewel het soms anders lijkt, zegt Rodgers. "Hoewel beide partijen zich van hyperbolische retoriek bedienen - de VS worden imperialistisch genoemd en Ortega wordt ondemocratisch genoemd - onderhouden Washington en Managua in het algemeen vriendschappelijke relaties", zegt Booth.

Als onderdeel van zijn campagne om de elite, waaronder de Rooms-Katholieke Kerk, te paaien, heeft Ortega alle vormen van abortus verboden. De vrouwenbeweging, die ooit het FSLN steunde, is volledig vervreemd van Ortega, zegt Kampwirth.

Net als mensenrechtengroepen en media-activisten, zien Nicaraguaanse feministen liever een linkse partij die meer lijkt op de populaire Arbeiderspartij in Brazilië, maar die optie bestaat niet in Nicaragua.